Zespół policystycznych jajników

Zespół policystycznych jajników (inaczej zespół wielotorbielowatych jajników) objawia się licznymi zaburzeniami hormonalnymi i metabolicznymi organizmu. Dominującą cechą jest nieprawidłowa czynność jajników.

W przebiegu klinicznym zespołu policystycznych jajników przeważają zaburzenia miesiączkowania, niepłodność i obecność cech związanych z wysokim stężeniem androgenów. Przyczyną występowania choroby jest predyspozycja genetyczna, schorzenie pojawia się u członków rodziny, u których rozwijają się podobne zaburzenia.

Dziedziczenie zespołu policystycznych jajników związane jest ze zmianami w obrębie wielu genów. Zespół ten należy do najczęstszych chorób z grupy endokrynopatii wieku rozrodczego. Występuje u kilku-kilkunastu procent kobiet w wieku produkcyjnym. Schorzenie należy do najczęstszych przyczyn braku owulacji i niepłodności oraz występowania wczesnych poronień.

Objawy zespołu policystycznych jajników

W zależności od stopnia zwiększenia poziomu androgenów oraz nasilenia zmian metabolicznych organizmu przebieg kliniczny zespołu policystycznych jajników może być różny. Objawy ujawniają się po lub w trakcie okresu dojrzewania.

U większości kobiet występują zaburzenia miesiączkowania (rzadkie miesiączki lub zupełny ich brak), trądzik i nieprawidłowa lokalizacja i nadmierne owłosienie niektórych obszarów (dwa ostatnie objawy związane są z wysokim stężeniem androgenów w organizmie). Ponadto około połowa pacjentek ma cechy otyłości.

Czasami zdarza się, że zespół policystycznych jajników występuje u kobiet prawidłowo miesiączkujących. Dodatkowo wystąpić może zmiana sylwetki ciała, przerost łechtaczki, a w zaawansowanych procesach - obniżenie głosu. Typ budowy jest przeważnie żeński, a w badaniu ginekologicznym obserwuje się ciemno zabarwione i przerośnięte wargi sromowe oraz powiększone, twarde jajniki.

Z badań diagnostycznych wykonuje się pomiar stężenia androgenów: testosteronu i androstendionu, poziom tych hormonów jest podwyższony. Również obserwuje się wzrost stężenia hormonu LH we krwi. Dodatkowo w przebiegu choroby dochodzi do wzrostu poziomu glukozy, a często stwierdzana oporność na insulinę utrudnia leczenie tego stanu.

Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników

W celu ustalenia rozpoznania zespołu policystycznych jajników należy wykluczyć inne stany chorobowe przebiegające z podobnymi objawami klinicznymi i laboratoryjnymi (m. in. choroby cechujące się zwiększonym stężeniem prolaktyny w surowicy krwi, zespół Cushinga, nowotwory wydzielające androgeny, schorzenia związane z nieprawidłową czynnością tarczycy, pierwotne i wtórne niewydolności jajników, cukrzyca typu 2 lub stan przedcukrzycowy, nieklasyczny przerost nadnerczy).

Postawienie diagnozy przy zespole policystycznych jajników jest możliwe przy stwierdzeniu przynajmniej 2 objawów: rzadkie owulacje lub ich brak, kliniczne lub biochemiczne cechy zwiększonego stężenia androgenów w organizmie, stwierdzona w badaniu ultrasonograficznym wielotorbielowatość jajników (USG należy wykonać w pierwszych dniach cyklu miesiączkowego, wyniki mogą być zafałszowane u kobiet przyjmujących doustną antykoncepcję).

Leczenie zespołu policystycznych jajników

Zespół policystycznych jajników jest leczony metodą zależną od oczekiwanego efektu terapeutycznego (zajście w ciążę, regulacja cyklu miesiączkowego, czy zmniejszenie objawów, przede wszystkim nieprawidłowego owłosienia).

Podstawowym celem terapii zespołu policystycznych jajników jest doprowadzenie do zmniejszenia poziomu androgenów w organizmie oraz eliminacja skutków metabolicznych ich obecności i działania. Ze względu na przewlekły charakter choroby leczenie jest długotrwałe i obejmuje praktycznie cały okres rozrodczy pacjentki. Przerwanie terapii związane jest z ryzykiem rozwoju powikłań i nawrotem wcześniejszych dolegliwości.

W postępowaniu niefarmakologicznym przeciwdziała się nadwadze lub otyłości, zmniejszając masę ciała wysiłkiem fizycznym i odpowiednią dietą. Z leków podaje się środki hamujące wytwarzanie lub blokujące działanie androgenów (np. cyproteron, spironolakton), dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, leki pobudzające jajeczkowanie, metforminę (u pacjentek z nadwagą lub otyłością).

W niektórych przypadkach wskazane jest leczenie operacyjne, polegające na zmniejszeniu masy jajników (np. u kobiet z brakiem jajeczkowania, pomimo odpowiednio zastosowanego leczenia).

Powikłania i rokowanie przy zespole policystycznych jajników

Z powikłań rozwijających się w przebiegu zespołu policystycznych jajników wymienić należy niepłodność, rozrost i rak błony śluzowej macicy oraz przyspieszony rozwój miażdżycy i wczesne wystąpienie chorób sercowo-naczyniowych.

Ze względu na obecne objawy związane z podwyższonym stężeniem androgenów w organizmie pacjentki skarżą się na niską samoocenę i depresyjne zachowania.

Rokowanie zespołu policystycznych jajników zależne jest od efektu leczenia. Zachodzenie w ciążę u kobiet chorych na zespół policystycznych jajników w trzeciej dekadzie życia nie należy do rzadkości, ale w grupie starszych pacjentek odsetek ciąż jest zdecydowanie mniejszy.

U chorych kobiet istnieje większe ryzyko wczesnych poronień i porodów przedwczesnych. Nie ma natomiast danych na temat tego, czy odpowiednie leczenie zespołu wielotorbielowatych jajników zabezpiecza przed powikłaniami związanymi z zespołem metabolicznym.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Położnictwo i ginekologia", red. nauk. Grzegorz H. Bręborowicz, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Ginekologia praktyczna", red. Pschyrembel Willibald, Strauss Günter, Petri Eckhard, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa