Zespół oporności na hormony tarczycy

Zespół oporności na hormony tarczycy jest schorzeniem o charakterze dziedzicznym i objawia się zmniejszoną wrażliwością tkanek organizmu na działanie hormonów wydzielanych przez tarczycę.

Zespół oporności na hormony tarczycy nie jest częstą chorobą, występuje przede wszystkim rodzinnie, ale znaczna ilość przypadków jest niezdiagnozowana, ponieważ przebiega bezobjawowo lub z nieznacznie nasilonymi objawami klinicznymi.

Przyczyną pojawienia się nieprawidłowości są punktowe mutacje (opisano ponad sto możliwości) w obrębie genu kodującego receptor tkankowy dla hormonów tarczycy, który warunkuje prawidłową odpowiedź tkanek na te substancje. Zespół oporności na hormony tarczycy dziedziczony jest w sposób autosomalny dominujący.

Objawy zespołu oporności na hormony tarczycy

Przebieg kliniczny zespołu oporności na hormony tarczycy jest mało swoisty i charakteryzuje się dużą zmiennością objawów u poszczególnych chorych. Dość często współistnieją objawy kliniczne i laboratoryjne zarówno niedoczynności, jak i nadczynności tarczycy, co jest związane z różnym stopniem wyrównania zmniejszonej wrażliwości na hormony tarczycowe, na poziomie różnych tkanek i narządów.

Cechą charakterystyczną zespołu oporności na hormony tarczycy jest mniejsze nasilenie objawów ze strony mięśnia sercowego i mięśni szkieletowych, w porównaniu z innymi stanami nieprawidłowego wydzielania hormonów tarczycy, co związane jest z obecnością w tych strukturach większych ilości innego rodzaju receptora, który nieobjęty jest mutacjami.

Zespół oporności na hormony tarczycy przebiega najczęściej z umiarkowanej wielkości wolem, które zwykle ma rozlany (miąższowy) charakter. Często obecne są różne zaburzenia emocjonalne i przyspieszona czynność serca. U dzieci obserwuje się zaburzenia uwagi i nadmierną pobudliwość.

U około co czwartego chorego stwierdza się upośledzenie umysłowe (iloraz inteligencji jest niższy niż 85), ale niedorozwój umysłowy dotyczy zaledwie kliku procent pacjentów z zespołem oporności na hormony tarczycy. Z innych objawów mogą pojawić się: niskorosłość, opóźniony wiek kostny, upośledzony słuch, nawracające zakażenia ucha i górnych dróg oddechowych.

Zmiany hormonalne przy zespole oporności na hormony tarczycy

W badaniach laboratoryjnych wykazać można przede wszystkim znaczny wzrost stężenia hormonów tarczycy fT3 i fT4, nawet kilkukrotnie odbiegający od normy. Pomimo takich nieprawidłowości poziom TSH nie jest zmniejszony, a pozostaje nawet w górnej granicy normy.

Typową cechą dla zespołu oporności na hormony tarczycy jest odpowiedź, polegająca na wzroście poziomu TSH po podaniu TRH, pomimo obecności wyższych stężeń hormonów tarczycy. Reakcja ta jest prawidłowa lub nawet nasilona, co odróżnia schorzenie od gruczolaka przysadki, w którym nie obserwuje się żadnej odpowiedzi po podaniu TRH.

W celu zahamowania wydzielania TSH i uzyskania typowej reakcji tkankowej na hormony tarczycy, konieczne jest podawanie preparatów hormonalnych w dawkach zwiększających ich stężenie w surowicy krwi znacznie ponad górną granicę normy.

Rozpoznanie zespołu oporności na hormony tarczycy

W procesie diagnostycznym zespołu oporności na hormony tarczycy konieczne jest potwierdzenie stale występujących podwyższonych stężeń hormonów tarczycy fT3 i fT4 w surowicy krwi. Należy wykazać brak zahamowanego wydzielania TSH pomimo tych stanów (czyli brak obniżenia stężenia TSH w surowicy krwi).

Zespół oporności na hormony tarczycy można potwierdzić wykonując badania genetyczne i wykazując obecność mutacji w genie kodującym receptor dla hormonów tarczycy, który warunkuje prawidłową odpowiedź organizmu na te substancje.

Ważne jest również wykazanie zmian zachodzących w gospodarce hormonalnej po podaniu TRH (jest to tzw. test czynnościowy z TRH) i kolejno po zastosowaniu hormonu tarczycy trójjodotyroniny (w warunkach normalnych dochodzi do szybkiego tłumienia odpowiedzi na TRH).

Leczenie zespołu oporności na hormony tarczycy

Zespół oporności na hormony tarczycy często nie wymaga żadnego postępowania. U części chorych konieczne jest zastosowanie wysokich dawek tyroksyny (hormon tarczycy) tak, aby doprowadzić do nadfizjologicznego wzrostu jej poziomu w surowicy krwi.

Nieraz podaje się również tyratrykol, który jest substancją pobudzającą receptory tkankowe dla hormonów tarczycy (dawkę leku ustala się indywidualnie monitorując odpowiedź tkankową). Współistniejącą nadmierną akcję serca i nadpobudliwość znosi się stosując preparaty beta-blokerów.

Stwierdzenie podwyższonego poziomu hormonów tarczycy w surowicy krwi może być mylnie rozpoznane jako nadczynność tego narządu, wówczas błędem jest zastosowanie leków przeciwtarczycowych i jodu radioaktywnego, ponieważ prowadzi to do nasilenia procesu chorobowego.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa