Zespół niespokojnych nóg

Zespół niespokojnych nóg jest to choroba układu nerwowego charakteryzująca się występowaniem stanu niepokoju w kończynach dolnych i uczucia zmęczenia. Objawy pojawiają się wyłącznie w spoczynku, a ustępują w czasie trwania ruchu. Szacuje się, że aż 15 proc. społeczeństwa dotkniętego jest chorobą, jednak zespół niespokojnych nóg rozpoznawany jest niezmiernie rzadko.

Przyczyny schorzenia nie zostały do końca wyjaśnione. Wiadomo, że pewne postaci mogą być dziedziczone w sposób autosomalnie dominujący lub recesywny, nie wiadomo natomiast jakie mutacje mogłyby odpowiadać za występowanie zespołu. Przypuszcza się, że u podstawy choroby mogą leżeć zaburzenia związane z obniżeniem w niektórych strukturach mózgowia stężenia substancji biorącej udział w przekazywaniu informacji przez drogi nerwowe - dopaminy (mechanizm zbliżony do występującego w powstawaniu objawów choroby Parkinsona).

Wtórny zespół niespokojnych nóg może rozwinąć się w przebiegu chorób różnych układów, np. w reumatoidalnym zapaleniu stawów, mocznicy, w stanach niedokrwistości rozwijającej się wskutek niedoboru żelaza. Schorzenie obserwuje się również jako efekt działania niepożądanego przy stosowaniu niektórych substancji farmakologicznych (np. leków blokujących kanały wapniowe, leków używanych w terapii depresji).

Objawy zespołu niespokojnych nóg

Zespół niespokojnych nóg może dawać objawy w każdym wieku. Najbardziej nasilone dolegliwości pojawiają się w godzinach wieczornych tuż przed nocnym spoczynkiem. Chorzy zgłaszają potrzebę niepohamowanego wykonywania ruchów kończyn dolnych (niezwykle rzadko zespół może dawać objawy ze strony kończyn górnych). W przypadku współistnienia choroby podstawowej dominują objawy schorzenia, w przebiegu którego rozwija się zespół niespokojnych nóg.

Rozpoznanie zespołu niespokojnych nóg

Rozpoznanie ustala się w oparciu o specjalnie opracowane kryteria podstawowe i dodatkowe. Pierwsze z nich są niezbędne do postawienia diagnozy i dotyczą występowania nieprzyjemnych wrażeń, głównie czuciowych, w obrębie kończyn dolnych, wskazują na przymus wykonania ruchu, co wtórnie zmniejsza nieprzyjemne doznania czuciowe.

Kryteria podstawowe uwzględniają także narastanie objawów w spoczynku i w godzinach wieczornych oraz nocnych. Kryteria dodatkowe, które są pomocne przy ustalaniu rozpoznania dotyczą występowania zaburzeń snu (szczególnym problemem jest niemożność zaśnięcia), okresowych ruchów kończyn dolnych. Przewlekły przebieg choroby i występowanie zespołu niespokojnych nóg u członków rodziny stanowią również wskazówkę w procesie diagnostycznym.

W rozpoznaniu różnicowym należy wziąć pod uwagę możliwość występowania podobnych objawów w przebiegu żylakowatości kończyn dolnych, zespołów neurologicznych korzeniowych, stanów po przyjęciu leków, chromania przestankowego. Podobne objawy mogą również występować w polineuropatii stanowiącej częste powikłanie cukrzycy.

Leczenie zespołu niespokojnych nóg

Pierwszym etapem leczenia powinna być próba zastosowania metod niefarmakologicznych. Należy zwrócić uwagę na wyeliminowanie czynników nasilających objawy (np. spożywanie alkoholu, palenie tytoniu, zażywanie leków).

Nauka metod ułatwiających zasypianie odgrywa istotną rolę w niefarmakologicznym postępowaniu leczniczym. Ważna jest gimnastyka, nieobjadanie się przed snem, niedosypianie w ciągu dnia, unikanie picia napojów zawierających kofeinę (kawa, napoje energetyzujące), prowadzenie bezstresowego trybu życia.

W leczeniu farmakologicznym podaje się pramipeksol, ropinirol, lewodopę, kodeinę, gabapentynę lub leki z grupy benzodiazepin (np. klonazepam). Przy nieznacznym nasileniu objawów nie zaleca się codziennego przyjmowania leków, a tylko w okresie, gdy dolegliwości pogarszają jakość codziennego funkcjonowania.

Czasem może dochodzić do rozwoju paradoksalnego zjawiska - wystąpienia objawów o większym nasileniu po zastosowanym leczeniu. Nie wolno wówczas zwiększać dawki leku, ale trzeba go jak najszybciej zastąpić innym.

Rokowanie jest dobre - choroba pomimo zróżnicowanego przebiegu i różnego stopnia nasilenia objawów nie utrudnia znacznie funkcjonowania. Schorzenie ma zwykle charakter postępujący z okresami remisji.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków