Zespół metaboliczny

Zespół metaboliczny jest stanem chorobowym charakteryzującym się występowaniem otyłości typu brzusznego oraz nieprawidłowych wartości referencyjnych parametrów gospodarki lipidowej i podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi.

Nieraz w zespole metabolicznym współistnieją zaburzenia w gospodarce węglowodanowej objawiające się nieprawidłowymi wartościami glukozy w surowicy krwi. Szacuje się, że zespół metaboliczny dotyczy w Polsce co piątej osoby (nieco częściej występuje u kobiet), a zwłaszcza dotyczy osób starszych.

Podstawowymi przyczynami pojawienia się zespołu metabolicznego są otyłość typu brzusznego i oporność tkanek obwodowych na działanie insuliny, która przede wszystkim powinna obniżać poziom glukozy w surowicy krwi.

U chorych na zespół metaboliczny występują ważne czynniki ryzyka miażdżycy, dlatego pacjenci są istotnie obciążeni możliwością pojawienia się u nich miażdżycy i powikłań z nią związanych.

Objawy zespołu metabolicznego

Podstawowym objawem zespołu metabolicznego jest otyłość typu brzusznego, która jest definiowana, jako obwód talii przekraczający lub równy 80 centymetrów u kobiet europejskich, oraz powyżej lub równo 94 centymetry u Europejczyków. Otyłość brzuszna, zwana jest inaczej otyłością trzewną, a tkanka tłuszczowa pojawia się przede wszystkim w obrębie sieci większej.

Początkowo przy zespole metabolicznym występujące nadciśnienie tętnicze, będące ważną składową zespołu metabolicznego, objawia się jedynie zmianami rytmu dobowego ciśnienia, przede wszystkim niewystępowaniem obniżenia jego wartości w godzinach nocnych, tak jak obserwuje się to u osób zdrowych w warunkach prawidłowych.

Parametry ciśnienia tętniczego są podwyższone, jeśli stwierdzi się ciśnienie skurczowe równe lub wyższe od 130 albo wartości ciśnienia rozkurczowego przekraczające lub równe 85 milimetrów słupa rtęci (mm Hg). Istotne diagnostycznie jest rozpoznane wcześniej nadciśnienie tętnicze i prowadzona jest aktualnie jego terapia. Z czasem może dojść do wzrostu jego stopnia, co obserwowane jest nie tylko okresowo, lecz stale.

Dodatkowymi objawami zespołu metabolicznego są powikłania związane z nieprawidłowymi wartościami zarówno ciśnienia tętniczego krwi, jak i glukozy oraz gospodarki lipidowej.

Rozpoznanie zespołu metabolicznego

Postępowanie diagnostyczne przy zespole metabolicznym opiera się na poszukiwaniu elementów składowych zespołu metabolicznego. O nieprawidłowym obwodzie talii świadczy zwiększony jej obwód lub tzw. wskaźnik talia-biodro (iloraz obwodu talii i bioder - WHR), który prawidłowo nie przekracza wartości 0,8 u kobiet i 1 u mężczyzn.

Dokładniejszymi badaniami obrazowymi są np. tomografia komputerowa, czy rezonans magnetyczny, ale nie ma potrzeby do ich rutynowego wykonywania w celu stwierdzenia otyłości brzusznej.

Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego oprócz otyłości wymagają występowania minimum 2 z 4 wskaźników: podwyższonego poziomu triglicerydów lub leczenia tego stanu, zmniejszenia cholesterolu HDL lub terapii tej nieprawidłowości, zwiększenia poziomu glukozy na czczo albo uprzedniego rozpoznania cukrzycy typu 2, czwartym kryterium jest podwyższone ciśnienie krwi lub rozpoznane wcześniej nadciśnienie tętnicze.

Starsze kryteria uwzględniały wykładniki laboratoryjne insulinooporności lub podwyższonego stężenia insuliny w surowicy krwi, aktualnie jednak nie jest konieczne potwierdzenie tych parametrów w celu rozpoznania zespołu metabolicznego.

Z innych nieprawidłowości pomocnych w procesie diagnostycznym należy wymienić: zaburzenia krzepnięcia i fibrynolizy, obecność białka (albuminy) w moczu, nadmierną czynność nadnerczy, zwiększony poziom kwasu moczowego i homocysteiny w surowicy krwi.

Leczenie zespołu metabolicznego

Terapia niefarmakologiczna stanowi podstawę leczenia zespołu metabolicznego i wiąże się z najlepszymi efektami terapeutycznymi. Wskazana jest zmiana trybu życia z zastosowaniem diety niskokalorycznej i zmniejszeniem masy ciała, a także regularny wysiłek fizyczny.

Leczenie zespołu metabolicznego związane jest z terapią poszczególnych jego składowych (nadciśnienia tętniczego, nieprawidłowości w obrębie gospodarki lipidowej i otyłości), dlatego jest postępowaniem kompleksowym. Ponadto farmakologiczna metoda, która zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę jest wskazana u osób z zespołem metabolicznym.

W tym celu podaje się preparaty doustne (głównie metforminę, akarbozę, glitazony i glitazary). Leczenie ogólne schorzenia stanowi równocześnie profilaktykę przeciwcukrzycową i zapobiegającą wystąpieniu schorzeń układu sercowo-naczyniowego.

Rokowanie w zespole metabolicznym

Nieleczony zespół metaboliczny prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2 i przedwczesnej miażdżycy, co jest związane z groźnymi dla zdrowia lub życia pacjenta powikłaniami pojawiającymi się w tych schorzeniach.

Konieczne jest więc prawidłowe leczenie wszystkich składowych zespołu metabolicznego i doprowadzenie do jak najszybszej i kontrolowanej normalizacji parametrów nadciśnienia tętniczego, gospodarki węglowodanowej i lipidowej oraz zmniejszenia masy ciała, co znacznie poprawia rokowanie.

Nieprawidłowa terapia choćby jednego z elementów zespołu metabolicznego prowadzi do rozwoju powikłań, które pogarszają rokowanie w zespole metabolicznym.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków