Zatrucie jadem kiełbasianym

Zatrucie jadem kiełbasianym, inaczej botulinizm, jest zespołem ogólnoustrojowych objawów klinicznych spowodowanych działaniem wydzielanej przez bakterię - laseczką jadu kiełbasianego (Clostridium botulinum) neurotoksyny. Substancja ta wywiera wpływ na układ nerwowy powodując blokadę wydzielania substancji neuroprzekaźnikowej - acetylocholiny z zakończeń nerwów ruchowych, wywołując wiotkie porażenie mięśni i upośledzenie funkcjonowania układu wegetatywnego.

Przetrwalniki drobnoustroju powszechnie występują w glebie, mogą przetrwać wiele lat. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, wskutek spożycia pokarmu zawierającego toksynę - najczęściej są to konserwy, próżniowo pakowana żywność, warzywa, domowe peklowane przetwory. Wyróżnia się kilka rodzajów toksyny botulinowej - neurotoksyna A, B, C1, C2, D, E, F, G.

Zachorowania spowodowane spożyciem toksyn A, B, E i F występują u ludzi, toksyna G jest przyczyną nagłych zgonów bez porażeń nerwów, substancje C i D mogą powodować pojawienie się zachorowań u zwierząt. Znane są również terapeutyczne zastosowania toksyny botulinowej A w leczeniu zeza, kurczu powiek, porażenia połowiczego mięśni twarzy (są to doniesienia historyczne, obecnie toksynę botulinową stosuje się najczęściej w zabiegach kosmetycznych i niektórych chorobach neurologicznych, np. w kręczu szyi).

Objawy zatrucia jadem kiełbasianym

We wszystkich przypadkach zatrucia jadem kiełbasianym przebieg kliniczny jest podobny. Dochodzi do symetrycznego niedowładu wiotkiego postępującego od nerwów czaszkowych, pojawia się suchość w jamie ustnej, później dochodzi do zatrzymania stolca, gazów i moczu. Często pojawiają się zaburzenia widzenia w postaci podwójnego widzenia (diplopia) i inne objawy porażenia opuszkowego: zaburzenia mowy (dyzartria i dysfonia), zaburzenia połykania (dysfagia).

W przebiegu choroby nie występują zaburzenia świadomości, gorączka i zaburzenia czucia. Stosunkowo często pojawiają się: zmęczenie, osłabienie ramion i kończyn dolnych, nieostre widzenie, nudności, opadanie powiek, porażenie nerwu twarzowego. Wyróżnia się postać pokarmową choroby (najczęstsza), przyranną (rozwija się wskutek zanieczyszczenia rany), niemowlęcą (występuje głównie w USA i jest spowodowana zarażeniem przez karmienie dzieci miodem) i postać niesklasyfikowaną.

Leczenie zatrucia jadem kiełbasianym

Szybkie wdrożenie leczenia przy zatruciu jadem kiełbasianym przyczynowego pozwala na pełne wyleczenie w krótkim czasie. Postępowaniem z wyboru jest podanie surowicy (antytoksyny) botulinowej, której dawka dobierana jest według ciężaru ciała i długości okresu wylęgania oraz przebiegu klinicznego choroby, zwykle podawana jednokrotnie, ale czasem można powtórzyć iniekcję następnego dnia (toksyna krąży długo we krwi).

W przypadku porażenia podniebiennego stosuje się żywienie pozajelitowe, a przy różnych dolegliwościach inne postępowanie objawowe: pędzlowanie jamy ustnej, zastosowanie lewatywy, cewnikowanie, uzupełnianie płynów, elektrolitów, witamin. Należy pamiętać, że przebycie zatrucia nie daje odporności.

U większości chorych następuje pełny powrót do zdrowia (u dorosłych w przeciągu okresu od kilku tygodni do kilku miesięcy). Zaburzenia przewodzenia bodźców między nerwami i mięśniami mogą utrzymywać się nawet pół roku, a osłabienie i uczucie duszności kilka lat. W przypadku braku wdrożenia leczenia dochodzi do zgonu w mechanizmie niedrożności dróg oddechowych (spowodowanej porażeniem mięśni gardła i górnych dróg oddechowych) i zmniejszenia objętości oddechowej (wskutek porażenia przepony i dodatkowych mięśni oddechowych).

Profilaktyka zatrucia jadem kiełbasianym

W zapobieganiu zatruciu jadem kiełbasianym nie zaleca się profilaktycznego podawania antytoksyny po ekspozycji na toksynę botulinową, a jedynie stosowanie metod nieswoistych. Należy unikać spożywania podejrzanych potraw, a gdy nie ma źródeł bezpiecznej wody i pokarmu zaleca się gotowanie przed spożyciem przez około 10 minut.

Trzeba również prawidłowo przygotowywać przetwory domowe (gotowanie pod ciśnieniem, marynowanie, duża zawartość cukru lub soli w produktach) i szybko zgłaszać uzasadnione podejrzenia lub potwierdzonych przypadków zatrucia jadem kiełbasianym.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Pediatria", red. nauk. Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa