Zakażenia układu moczowego

Zakażenie układu moczowego dotyczy wielu stanów klinicznych - rozpoznaje się je nawet, gdy przy obecności drobnoustrojów w drogach moczowych nie ma żadnych objawów klinicznych. Czasem zdarza się postać choroby przebiegająca z sepsą i rozwojem niewydolności nerek. Najbardziej ogólna definicja zakażenia układu moczowego mówi, że jest to stan obecności drobnoustrojów w drogach moczowych, powyżej zwieracza pęcherza moczowego.

Najczęściej dotyczy to obecności bakterii (także atypowych), a rzadziej grzybów i wirusów. Definicja celowo ujmuje stan obecności patogenów powyżej zwieracza pęcherza moczowego, gdyż obecność bakterii w cewce moczowej jest zjawiskiem normalnym.

Pacjenci z objawami zakażenia układu moczowego, obok chorych na infekcje dróg oddechowych, stanowią największą grupę zgłaszających się do lekarza rodzinnego. Pomimo tego, choroba często nie daje żadnych objawów lub są one dyskretne, co powoduje niezgłoszenie się pacjenta do lekarza, niewdrożenie odpowiedniego leczenia i rozwój niebezpiecznych dla zdrowia i życia powikłań (najgroźniejszym jest przewlekła niewydolność nerek).

Drobnoustroje najczęściej dostają się do układu moczowego tzw. drogą wstępującą, rzadziej przez układ krwionośny i limfatyczny. Drogą krwi przedostają się przeważnie tylko u ciężko chorych ze znacznie upośledzoną odpornością - stąd taka droga rozwoju zakażenia układu moczowego powoduje wystąpienie ciężkich objawów klinicznych i rozwój groźnych powikłań.

Również u pacjentów z zastojem moczu często rozwijają się zakażenia, w chorobach przebiegających z zatrzymaniem moczu w drogach moczowych konieczne jest więc profilaktyczne podawanie antybiotyków lub chemioterapeutyków. Rozwój zakażenia może u takich pacjentów wystąpić zwłaszcza, gdy mamy do czynienia ze zjadliwym szczepem drobnoustrojów, niesprawnością mechanizmów obronnych ustroju i gdy występują inne czynniki predysponujące do rozwoju zakażeń układu moczowego.

Przyczyny zakażenia układu moczowego

Rodzaj patogenu wywołującego zakażenie układu moczowego zależy od tego, czy zakażenie ma charakter niepowikłany, czy powikłany. W pierwszym przypadku najczęściej występującym drobnoustrojem jest Escherichia coli, rzadziej Staphylococcus saprophyticus. Czasem zdarzyć się mogą zakażenia wywołane przez pałeczki jelitowe rodzaju Enterobacteriaceae (przede wszystkim Klebsiella), pałeczki Proteus mirabilis, paciorkowce Enterococcus, i pałeczki Pseudomonas aeruginosa.

W przypadkach powikłanych najczęściej izolowanymi bakteriami są: Escherichia coli, Proteus mirabilis, Providencia, Serratia, Klebsiella, Pseudomonas oraz Staphylococcus aureus. Grzybicze zakażenia układu moczowego (najczęściej wywołane przez Candida albicans) występują u osób ze szczególnymi predyspozycjami: u chorych na cukrzycę, po zabiegach w obrębie dróg moczowych, u pacjentów z obniżoną odpornością i po leczeniu przewlekłym antybiotykami. Istotnym problemem w praktyce klinicznej są tzw. niebakteryjne zapalenia pęcherza moczowego lub cewki moczowej. Wywoływane są przez bakterie atypowe (np. Chlamydia trachomatis), dwoinki rzeżączki i wirusy.

Zakażenia te przenoszone są drogą płciową i stanowią istotną część zakażeń dolnych dróg moczowych u kobiet aktywnych seksualnie. Istotnym problemem w tych schorzeniach jest niewykrywalność bakteriomoczu mimo obecności nawracających zakażeń układu moczowego.

Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi stanów zapalnych dróg odprowadzających mocz są: starszy wiek, ciąża i połóg, zastój moczu, obecność odpływów pęcherzowo-moczowodowych, kamica moczowa, zabiegi w okolicach dróg moczowych, stosowanie leków osłabiających naturalną odporność organizmu, cukrzyca lub dna moczanowa w wywiadzie oraz podwyższony poziom wapnia i niskie stężenie potasu w surowicy krwi.

Objawy zakażenia układu moczowego

Przebieg kliniczny w zakażeniach układu moczowego może być zróżnicowany począwszy od nieobecności żadnych objawów chorobowych. Pacjenci zgłaszają często ból lub pieczenie w cewce moczowej podczas oddawania moczu, częste uczucie parcia na pęcherz połączone nieraz z oddawaniem niewielkiej ilości moczu. Z innych objawów występują: nykturia - mikcje w nocy, ból w okolicy nadłonowej lub lędźwiowej, mimowolne oddawanie moczu.

Pacjenci często skarżą się na gorączkę i dreszcze oraz zgłaszają współistnienie problemów żołądkowo-jelitowych (bóle brzucha, biegunka, nudności, wymioty) i bóle głowy. Poza tym u pacjentów występują zmiany w badaniach laboratoryjnych krwi i moczu. We krwi obecne są wykładniki stanu zapalnego (przyspieszone OB, zwiększony poziom białych krwinek i białka C-reaktywnego), a czasem cechy upośledzenia czynności nerek (np. wzrost poziomu mocznika i kreatyniny). W moczu wykrywane są białe i czerwone krwinki oraz wałeczki leukocytowe.

Leczenie zakażenia układu moczowego

Postępowanie w zakażeniach układu moczowego, oprócz stosowania antybiotyków i chemioterapeutyków, powinno obejmować leczenie nieswoiste: odpoczynek w łóżku, przyjmowanie większej ilości płynów, stosowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych (np. paracetamol), a w przypadku wymiotów np. metoklopramidu.

Leczenie zakażeń dróg moczowych ma na celu wyjałowienie układu moczowego, ewentualne usunięcie przyczyny choroby (w przypadku obecności przeszkody w odpływie moczu) oraz zapobieganie nawrotom zakażenia. Wybór leku, droga jego podania i czas leczenia zależą od umiejscowienia zakażenia, obecności powikłań, stanu klinicznego pacjenta i przebiegu choroby.

Drobnoustroje wywołujące zakażenia układu moczowego są z reguły wrażliwe na leki przeciwbakteryjne, stąd u znacznej większości chorych leczenie jest skuteczne. Do najczęściej stosowanych leków w zakażeniach dróg odprowadzających mocz należą fluorochinolony (np. cyprofloksacyna, norfloksacyna), kotrimoksazol, amoksycylina z kwasem klawulonowym, nitrofurantoina, aminoglikozydy. Badanie mikrobiologiczne moczu w większości przypadków umożliwia identyfikację drobnoustroju i wdrożenie odpowiedniego leczenia celowanego.

Mariusz Kłos

Bibliografia

• "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
• "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
• "Nefrologia", C. Craig Tisher i Ch. S. Wilcox, wyd. polskie pod red. Mariana Klingera, wyd. Urban & Partner, Wrocław
• "Pediatria", red. nauk. Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

Wątki Zakażenia układu moczowego
układ moczowy niewydolność nerek mocz bakterie droga wstępująca zastój moczu zatrzymanie moczu drogi moczowe Escherichia coli pałeczki jelitowe parcie na pęcherz pieczenie w cewce moczowej