Zaburzenia okresu pomenopauzalnego

Zaburzenia okresu pomenopauzalnego dotyczą kobiet, które miały już w swoim życiu ostatnią miesiączkę, związaną z fizjologicznym wygaszaniem czynności hormonalnej jajników. Okres pomenopauzalny cechuje się niskimi stężeniami estrogenów (hipoestrogenizm), a dominującym hormonem o takim działaniu jest estron. Ponadto stwierdza się zwiększenie poziomu gonadotropin LH i FSH, które wydzielane są przez przysadkę mózgową w odpowiedzi na niskie stężenia estrogenów (tzw. ujemne sprzężenie zwrotne).

Uwalnianie hormonów przysadkowych ma charakter pulsacyjny (czyli taki, jak w czasie zachowanej funkcji jajników) o częstości i amplitudzie podobnej, jak w drugiej fazie cyklu płciowego, co wskazuje na zachowane i prawidłowe wydzielanie gonadoliberyny GnRH przez podwzgórze. Estrogeny w okresie pomenopauzalnym pochodzą przede wszystkim z konwersji androstendionu, która zachodzi w tkance tłuszczowej, mięśniowej, w wątrobie, nerkach, mózgu, czy nadnerczach.

Układ moczowo-płciowy w okresie pomenopauzalnym

Typowymi objawami zaburzeń okresu pomenopauzalnego są tzw. symptomy zanikowe, które obserwowane są w strukturach układu płciowego i moczowego. Nieprawidłowości te związane są z niedoborem estrogenów w organizmie i ogólnoustrojowym starzeniem się tkanek.

Dochodzi do zaniku błony śluzowej w obrębie pochwy, co powoduje bolesność w czasie stosunków płciowych i sprzyja rozwojowi zapaleń w obrębie pochwy, ponadto dominuje uczucie suchości w pochwie, pojawiają się podrażnienia, pieczenie, świąd i mało nasilone upławy barwy żółtej.

U kobiet po menopauzie częściej obserwuje się zapalenia cewki moczowej i pęcherza moczowego, które nieraz mają nawracający charakter. Kobiety zgłaszają dolegliwości bólowe podczas oddawania moczu i częstomocz. Grupa wiekowa pomenopauzalny częściej dotknięta jest zaburzeniami pod postacią wysiłkowego nietrzymania moczu.

Osteoporoza okresu pomenopauzalnego

Spadek stężenia 17-beta-estradiolu po menopauzie jest główną przyczyną rozwoju osteoporozy. Innymi czynnikami odpowiedzialnymi za powstanie zmian kostnych w okresie pomenopauzalnym są: siedzący tryb życia, przyjmowania niektórych leków (np. glikokortykosteroidów, preparatów przeciwdrgawkowych, heparyny, cytostatyków), spożywanie alkoholu, palenie papierosów, picie kawy i inne.

Utrata masy kostnej spowodowana niedoborem estrogenów trwa do końca życia. Ponadto obserwuje się wzrost poziomu wapnia w surowicy krwi, który wywołany jest wypłukiwaniem jego zasobów z kości z powodu niedoboru estrogenów.

Układ krążenia w okresie pomenopauzalnym

Dominującą przyczyną umieralności kobiet po menopauzie jest choroba niedokrwienna serca. Niedobór estrogenów prowadzi do zaburzeń obserwowanych w parametrach gospodarki lipidowej organizmu. Ponadto dochodzi do zmian w obrębie naczyń, które przyspieszają tworzenie się blaszki miażdżycowej i prowadzą do nasilonej agregacji płytek krwi, co wpływa na zwężenie naczyń i nieprawidłowy przepływ krwi.

Po menopauzie stwierdzono również występowanie niższego poziomu insuliny w surowicy i rozwój oporności tkanek obwodowych na jej działanie, co przyspiesza rozwój nadciśnienia tętniczego krwi, podwyższa poziom lipidów w surowicy i wpływa niekorzystnie na procesy miażdżycowe.

Skóra w okresie pomenopauzalnym

Za starzenie się skóry, oprócz czynników dziedzicznych i promieniowania ultrafioletowego, odpowiada również niedobór estrogenów. Stwierdzono, że zbyt niskie stężenia tych hormonów prowadzą do spadku zawartości kolagenu i kwasu hialuronowego w skórze, ścieńczenia naskórka oraz obniżenia poziomu i aktywności komórek zwanych fibroblastami w tkance podskórnej.

Leczenie zaburzeń okresu pomenopauzalnego

Terapia u kobiet w wieku pomenopauzalnym nie zawsze jest konieczna i wskazana. Do leczenia objawów zanikowych w układzie moczowo-płciowym można zastosować systemową terapię estrogenami lub estrogenami z progestagenami (u kobiet z zachowaną macicą konieczne jest dołączenie progestagenów, ze względu na ich działanie chroniące przed znacznym ryzykiem rozwoju raka endometrium). Jeżeli zmiany zanikowe są jedynym wskazaniem do rozpoczęcia terapii, zaleca się postępowanie miejscowe.

Nie powinno stosować się leczenia hormonalnego w celu pierwotnej lub wtórnej profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych, pomimo ich korzystnego wpływu na układ krążenia. Terapia hormonalna zmniejsza częstość złamań spowodowanych osteoporozą, ale nie jest zalecana w celu zapobiegania złamaniom u kobiet z czynnikami ryzyka, ponieważ są dostępne leki bardziej bezpieczne.

Nie powinno się również podawać hormonów po 65. roku życia w celu zapobiegania otępieniu, postępowanie takie nie jest skuteczne, a wiąże się z wieloma niekorzystnymi następstwami. Przed rozpoczęciem leczenia należy ocenić ryzyko z nim związane i poinformować o tym pacjentkę.

Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do prowadzenia terapii estrogenami są: czynna choroba zakrzepowo-zatorowa, ostra choroba wątroby, rak błony śluzowej macicy i piersi. Względnymi przeciwwskazaniami są: krwawienia z macicy o nieustalonej przyczynie, przebyty rak błony śluzowej macicy lub piersi i inne rodzinne predyspozycje do różnych schorzeń.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Położnictwo i ginekologia", red. nauk. Grzegorz H. Bręborowicz, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa