Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego

Przekwitanie (klimakterium) jest okresem przejściowym między wiekiem reprodukcyjnym, a starością, w którym następuje utrata funkcji jajnika, przede wszystkim w zakresie wydzielania estrogenów.

Menopauza jest ostatnim krwawieniem miesiączkowym, po którym przez okres 12 miesięcy nie występuje miesiączka, przy czym nie stwierdza się żadnych patologicznych stanów, które mogą doprowadzić do niewystępowania krwawienia.

Premenopauza to okres kilkuletni, który poprzedza ostatnią w życiu kobiety miesiączkę. W jego przebiegu widoczne są kliniczne, metaboliczne i hormonalne zmiany związane ze stopniową utratą funkcji przez jajniki.

Perimenopauza, czyli okres okołomenopauzalny obejmujący kilka lat poprzedzających menopauzę oraz 12 miesięcy po ostatnim krwawieniu.

Postmenopauza to okres pomenopauzalny.

Fizjologia zaburzeń okresu okołomenopauzalnego

Wiek, w którym występuje przeciętnie menopauza u kobiet kręgu kultury zachodniej to około 50 lat (za nieprawidłowe przyjmuje się wystąpienie menopauzy poniżej 40. lub po ukończeniu 60. roku życia). Istnieje szereg czynników, które wpływają na wiek pojawienia się menopauzy.

Zalicza się do nich przede wszystkim: czynniki socjoekonomiczne, wysokość nad poziomem morza miejsca zamieszkania, palenie papierosów, utratę jajnika w młodym wieku, czynniki genetyczne, przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych i picie alkoholu.

Wygaśnięcie czynności jajników jest procesem fizjologicznym, który jest zaprogramowany genetycznie i kończy okres rozrodczy kobiety. Na proces ten składają się zaburzenia, a następnie ustanie miesiączkowania oraz hipoestrogenizm (obniżony poziom estrogenów w surowicy krwi). U podłoża przekwitania leżą zmiany morfologiczne zachodzące w jajnikach.

Zaburzenia rytmu miesiączkowania dotyczą najczęściej skrócenia cyklu. U niektórych kobiet po okresie występowania krótkich cykli następuje powrót do regularnego miesiączkowania, a u innych zmiany te utrzymują się aż do ostatniej miesiączki.

Zmiany hormonalne przy zaburzeniach okresu okołomenopauzalnego

W okresie premenopauzalnym dochodzi do obniżenia stężenia estrogenów, progesteronu, inhibin, androgenów jajnikowych i nadnerczowych, a także hormonu wzrostu i insulinopodobnych czynników wzrostowych. Jednocześnie wzrasta poziom gonadotropin (LH i FSH) w surowicy krwi - hormony te produkowane są przez przysadkę mózgową.

Wydzielanie gonadoliberyny powstającej w podwzgórzu nie jest zaburzone. Głównym estrogenem po menopauzie jest estron, który jest produkowany w tkance tłuszczowej, w mięśniach, w mózgu i wątrobie. Jego stężenie może być nieprawidłowe w różnych stanach chorobowych (np. nadczynności tarczycy, zaburzeniach funkcjonowania wątroby, czy w guzach jajników).

Objawy zaburzeń okresu okołomenopauzalnego

Do ostrych objawów okresu okołomenopauzalnego należą krwawienia z macicy, objawy wypadowe, zwane inaczej naczynioruchowymi, do których zalicza się uderzenia gorąca, zlewne poty, kołatania serca i lęk, a nawet napady paniki. Objawy wypadowe pojawiają się w wieku okołomenopauzalnym, osiągają największe nasilenie w okresie od pierwszych 6 miesięcy do 2 lat po menopauzie, po czym stopniowo słabną.

U poszczególnych kobiet dolegliwości te występują z różną częstotliwością, u niektórych co miesiąc, u innych co tydzień, a nawet co godzinę. Cechą charakterystyczną jest nasilanie się objawów wypadowych w godzinach wieczornych. Znacznie pogarszają one jakość życia, powodują bezsenność i przyczyniają się do ograniczenia aktywności zawodowej.

W krajach zachodnich objawy wypadowe występują u 75 procent kobiet, nieco częściej dotyczą osób z wcześniejszymi umiarkowanymi lub ciężkimi zespołami napięcia przedmiesiączkowego, a także otyłych, palących papierosy i o niskim statusie socjoekonomicznym. Z innych objawów mogą wystąpić symptomy somatyczne (zawroty i bóle głowy, parestezje) i psychiczne (nadpobudliwość, obniżenie nastroju).

Leczenie i zapobieganie zaburzeniom okresu okołomenopauzalnego

U większości kobiet nie ma konieczności wdrożenia swoistego postępowania terapeutycznego w zaburzeniach okresu okołomenopauzalnego. Zaleca się przede wszystkim zaprzestanie palenia tytoniu, unikanie stresów, zwiększenie aktywności fizycznej i stosowanie odpowiedniej diety.

Częstość występowania napadów gorąca można zmniejszyć przez zastosowanie estrogenów, progestagenów lub łącznie tych dwóch preparatów. Poza tym pomocne mogą być: paroksetyna, gabapentyna, wenlafaksyna, fluoksetyna i etynyloestradiol.

Objawy wypadowe o umiarkowanym i znacznym nasileniu oraz powstałe zaburzenia snu, są uważane za główne wskazania do zastosowania hormonalnej terapii zastępczej. Podawanie samych estrogenów jest dopuszczalne jedynie u kobiet, które nie mają macicy, u pozostałych jednocześnie stosuje się progestageny.

Ponadto leczenie hormonalne jest również wskazane w przypadku współistnienia objawów zanikowych w obrębie układu moczowego (jeżeli są to jedyne symptomy zaleca się miejscowe stosowanie hormonów).

Przed rozpoczęciem leczenia hormonalnego należy poinformować pacjentkę o ryzyku związanym z leczeniem (np. dłuższe niż pięcioletnie stosowanie hormonalnej terapii zastępczej wiąże się z wyższym ryzykiem rozwoju raka piersi).

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Położnictwo i ginekologia", red. nauk. Grzegorz H. Bręborowicz, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa