Zaburzenia funkcji tarczycy powstałe wskutek niedoboru jodu

Zaburzenia funkcji tarczycy powstałe wskutek niedoboru jodu zostały uznane za ogólnoświatowe choroby społeczne. Oszacowano, że co trzeci mieszkaniec Ziemi jest narażony na skutki niedoboru jodu ze względu na miejsce zamieszkania.

Obniżona podaż tego pierwiastka prowadzi do zmniejszonego wytwarzania hormonów tarczycy, a we wczesnych okresach życia płodowego może również uszkadzać komórki różnicujące się przede wszystkim w kierunku struktur ośrodkowego układu nerwowego.

W warunkach niedoboru jodu tarczyca oszczędza ten pierwiastek, w rezultacie dochodzi do zwiększenia wydzielania hormonu fT3, który w prawidłowych warunkach stanowi jedynie kilka-kilkanaście procent ogólnej puli hormonalnej tarczycy, stopniowo rozwija się wole endemiczne.

Postaci zaburzeń funkcji tarczycy powstałe wskutek niedoboru jodu

W organizmie człowieka istnieje szereg mechanizmów, które w różnym stopniu stanowią systemy adaptacyjne, umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie organizmu w stanach niedoboru jodu. Jednak przy dłużej trwającej obniżonej podaży tego pierwiastka dochodzi do rozwoju istotnych zaburzeń.

Przebieg kliniczny zaburzeń funkcji tarczycy zależny jest od okresu życia, w którym niedostatek jodu wystąpił i od stopnia jego nasilenia oraz od czasu trwania nieprawidłowości. Wpływ niedoboru jodu na organizm jest obserwowany już w okresie płodowym i skutkuje różnymi nieprawidłowościami obecnymi podczas całego życia człowieka.

W Polsce do niedawna występowało przede wszystkim wole miąższowe nietoksyczne w odpowiedzi na niedobór jodu, w tym wole noworodkowe. Dodatkowo u niemowląt obserwowano przejściowy wzrost TSH w surowicy krwi oraz objawy niedoczynności tarczycy.

Obecnie względny niedobór jodu w stosunku do zapotrzebowania można stwierdzić jedynie u kobiet w ciąży i karmiących (u nich dzienna podaż jodu powinna być wyższa, niż u osób w populacji ogólnej).

Ciąża jest bowiem stanem fizjologicznym, który związany jest z większą produkcją hormonów tarczycy, w której niezbędnym czynnikiem jest jod. Poza tym wyższe zapotrzebowanie na ten pierwiastek w ciąży, jest związane z powiększeniem się tarczycy w tym okresie życia.

Ocena zaburzeń funkcji tarczycy powstałe wskutek niedoboru jodu

Stopień nasilenia nieprawidłowości, które rozwijają się wskutek niedoboru jodu, dokonywany jest na podstawie oceny wielkości wola oraz stężenia wydalanego z moczem jodu (tzw. joduria dobowa).

Uproszczona klasyfikacja zaburzeń funkcji tarczycy powstałe wskutek niedoboru jodu zaproponowana przez Światową Organizacją Zdrowia (WHO) obejmuje 3 stopnie, w zerowym nie stwierdza się wola, w stopniu pierwszym wole jest wyczuwalne palpacyjnie, natomiast nie jest widoczne, a w stopniu drugim wole jest dostrzegalne przy przełykaniu, kiedy szyja jest ustawiona w prawidłowej pozycji.

Lepszym wykładnikiem służącym ocenie stopnia zaawansowania zaburzeń funkcji tarczycy powstałe wskutek niedoboru jodu jest ultrasonograficznie zmierzona objętość tarczycy. Ocena wydalania jodu z moczem jest wskaźnikiem ilości przyjmowanego pierwiastka i może określać stopień jego niedoboru w ogólnej populacji.

Wykonywane u noworodków badania przesiewowe na wrodzoną niedoczynność tarczycy, które polegają na ocenie poziomu TSH, są również pomocne w określaniu stopnia niedoboru jodu w populacji.

Profilaktyka zaburzeń funkcji tarczycy powstałe wskutek niedoboru jodu

Zapobieganie występowaniu zaburzeń funkcji tarczycy, spowodowanych niedoborem jodu, w Polsce obejmuje powszechne i obowiązkowe jodowanie soli kuchennej z użyciem jodku potasu, co zapewnia wyższą podaż jodu. Ponadto wymagane jest jodowanie w procesie produkcji mieszanek mlekozastępczych dla niemowląt.

W czasie trwania ciąży i w okresie karmienia piersią zalecane jest przyjmowanie dodatkowych ilości jodu w postaci leku. Ze względu na wyższą zawartość tego pierwiastka w rybach morskich, jajach, mleku, warzywach i owocach, zaleca się ich zwiększoną konsumpcję w celu profilaktyki nieprawidłowości rozwijających się w następstwie niedoboru jodu.

Efektem ubocznym profilaktyki jodowej może być zwiększenie ryzyka wystąpienia nadczynności tarczycy indukowanej jodem, jednak nie stwierdzono, aby działania profilaktyki jodowej zagrażały nadczynnością tarczycy na poziomie populacyjnym, jest to zatem dowód, że przyjęty w Polsce obligatoryjny model jodowania soli kuchennej jest jak najbardziej bezpieczny i skutecznie zapobiega rozwojowi zaburzeń związanych z niedoborem tego pierwiastka w organizmie.

Leczenie zaburzeń funkcji tarczycy powstałe wskutek niedoboru jodu

Jedynie u kobiet ciężarnych i karmiących istnieją wskazania do leczenia jodowych stanów niedoborowych. Obecnie nie występują w Polsce wskazania do terapii preparatami jodku potasu wola nietoksycznego u dzieci i osób dorosłych.

W przypadku występowanie wola miąższowego nietoksycznego u kobiet ciężarnych zaleca się leczenie tyroksyną (hormon tarczycy) niezależnie od przyjmowanego jodku potasu.

Mariusz Kłos

Bibliografia

• "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
• "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

Wątki Zaburzenia funkcji tarczycy powstałe wskutek niedoboru jodu
tarczyca jod fT3 wole endemiczne niedobór jodu wole miąższowe wzrost TSH powiększenie tarczycy joduria dobowa