Wypadnięcie tarczy międzykręgowej

Wypadnięcie tarczy międzykręgowej (krążka międzykręgowego) jest skutkiem zmian biochemicznych zachodzących w jej części - w jądrze galaretowatym, prowadzących do stwardnienia i fragmentacji tarczy. Krążki międzykręgowe pełnią funkcję łożysk kulkowych, występują pomiędzy kręgami i umożliwiają prawidłowe ruchy kręgosłupa.

Uwypuklenie bądź wypadnięcie fragmentu tarczy wywołuje ucisk korzonka nerwowego przebiegającego w pobliżu i powstanie charakterystycznych objawów. Zmiany w tarczy międzykręgowej mogą dotyczyć każdego odcinka kręgosłupa, ale najczęściej występują tam, gdzie kręgosłup jest najbardziej obciążony i jego ruchomość jest największa, czyli w końcowym odcinku lędźwiowym i początkowym krzyżowym kręgosłupa (rzadziej proces chorobowy pojawia się w odcinku szyjnym).

Urazy i nadmierne obciążenie sprzyjają powstawaniu zmian, ale nie są ich przyczyną. Wrodzone zaburzenia budowy tarczy międzykręgowej i przyspieszone procesy degradacyjne w jej obrębie stanowią istotę choroby.

Objawy wypadnięcia tarczy międzykręgowej

Początkowo wypadnięcia tarczy międzykręgowej może dawać objawy bólowe określane jako "postrzał". Większe uwypuklenie i wypadnięcie tarczy wywołuje ból korzonkowy określany mianem rwy kulszowej. U około połowy chorych wystąpienie dolegliwości poprzedzone jest urazem. Ból niekiedy pojawia się po błahym wysiłku, nagłym ruchu, nadmiernym pochyleniu się, kichnięciu.

U wielu osób obserwowane objawy rwy kulszowej poprzedza ból krzyża o charakterze tępym, nasilającym się podczas ruchów, a zmniejszającym się po wypoczynku. Ból trwa kilka tygodni i ustępuje, po czym powraca po kilku miesiącach.

Sama rwa kulszowa charakteryzuje się dolegliwościami bólowymi występującymi w obrębie obszaru unerwienia przez nerw kulszowy. Najpierw pojawiają się w obrębie pośladka i uda, a później niżej na podudziu. Zdarza się, że kolejność ta jest odwrócona. Często wskutek podrażnienia korzonków nerwowych dochodzi do promieniowania bólu do grzbietu lub podeszwy stopy (w zależności od tego, który korzonek jest uszkodzony).

W początkowym okresie wypadnięcia tarczy międzykręgowej z reguły nie występują zaburzenia ruchu i czucia, pojawiają się one w dalszym przebiegu. Niedowład mięśni stopy rzadko występuje jako objaw początkowy. Podczas chodzenia chorzy unikają rozciągania nerwu kulszowego i zmiany pozycji połączonej z ruchem kręgosłupa lędźwiowego. W czasie chodu kończyna ustawiona jest zgięciowo w stawie biodrowym, kolanowym i skokowym.

Czynności siadania i wstawania chorzy wykonują powoli, ostrożnie i z trudnością, z powodu bólów w okolicy lędźwiowej. Niedowłady i zaniki mięśni obserwuje się w późniejszych etapach choroby, stałym objawem jest zwiotczenie mięśni pośladka, występujące po stronie chorej. Objętość mięśni uda i podudzia również może być zmniejszona. Wraz z progresją choroby rozwijają się zaburzenia czucia, a odruchy głębokie wywoływane podczas badania pacjenta ulegają osłabieniu albo zniesieniu.

Rozpoznanie wypadnięcia tarczy międzykręgowej

Ustalenie rozpoznania wypadnięcia tarczy międzykręgowej nie jest trudne, jeśli choroba ma typowy przebieg kliniczny. Stwierdzenie podobnych dysfunkcji w rodzinie i charakterystycznych zmian w badaniu neurologicznym oraz uraz poprzedzający wystąpienie bólu ułatwiają postawienie diagnozy.

Rozpoznanie wypadnięcia tarczy międzykręgowej potwierdza tomografia komputerowa, w której uwidaczniają się zmiany w odcinku kręgosłupa, odpowiedzialnym za wystąpienie objawów chorobowych. Proste badanie rentgenowskie nieraz ułatwia ustalenie rozpoznania (na zdjęciu obserwuje się typowe zmiany w postaci zwężenia przestrzeni międzykręgowej na wysokości wypadnięcia tarczy, dziobowatych wyrośli kostnych obecnych na krawędziach kręgów oraz zagęszczenia struktury kości na powierzchni kręgów).

Ogólnie nie ma konieczności przeprowadzenia nakłucia lędźwiowego i pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego w tej jednostce chorobowej, wyniki badania płynu z reguły nie odbiegają od normy, może jedynie występować dyskretne podwyższenie poziomu białka.

W rozpoznaniu różnicowym trzeba pamiętać o jednostkach chorobowych, takich jak: guzy w obrębie kanału rdzeniowego, zmiany zapalne, nowotworowe i zwyrodnieniowe występujące w kręgosłupie, stawach krzyżowo-biodrowych i narządach miednicy; kręgozmyk, zmiany w naczyniach kończyn dolnych, uszkodzenia obwodowe nerwów.

Leczenie wypadnięcia tarczy międzykręgowej

Leczenie wypadnięcia tarczy międzykręgowej polega na unieruchomieniu pacjenta. W razie występowania ostrego bólu należy unikać wykonywania jakichkolwiek czynności połączonych z ruchami odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Zaleca się również wypoczynek na twardym posłaniu oraz nagrzewanie bolących miejsc.

Z leków przeciwbólowych najczęściej stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne. Po ustąpieniu bólu należy wdrożyć odpowiednie i regularne ćwiczenia zapobiegające nawrotom choroby. Interwencję chirurgiczną podejmuje się tylko u niektórych chorych, ale nie daje ona gwarancji wyleczenia.

Wskazaniami do operacji są między innymi częste nawroty, długotrwała i znacznie nasilona bolesność, narastające niedowłady, zaburzenia oddawania moczu i inne. Choroba ma charakter przewlekły i nawracający, dlatego leczenie jest wieloletnie.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Neurologia praktyczna", Antoni Prusiński, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa