Wodogłowie

Wodogłowie jest to stan zwiększonej objętości płynu mózgowo-rdzeniowego w obrębie czaszki. Schorzenie może przebiegać bez zespołu zwiększonego ciśnienia śródczaszkowego, wówczas jest stanem wtórnym, wyrównawczym, a pierwotny jest zanik istoty białej mózgu i zmniejszenie jego całkowitej objętości. Tego rodzaju wodogłowie obserwowane jest w zaniku starczym tkanki mózgowej, w porażeniu postępującym i we wrodzonych wadach ośrodkowego układu nerwowego.

Stan wodogłowia z obecnym zespołem wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego zależy od mechanizmu powstania - wodogłowie zamknięte pojawia się w następstwie utrudnienia albo zahamowania krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego w obszarze układu komorowego.

Natomiast wodogłowie otwarte - komunikujące, charakteryzuje się zachowaną łącznością między układem komorowym, a przestrzenią podpajęczynówkową, ale krążenie i wchłanianie płynu mózgowo-rdzeniowego jest utrudnione albo zahamowane wskutek zmian zachodzących w samej oponie miękkiej i zarośnięcia zbiorników.

Występowanie wodogłowia

Zespół Arnolda-Chiariego
Zespół ten to również wada rozwojowa polegająca na nieprawidłowej lokalizacji pewnych struktur mózgowia, co doprowadza do ucisku na przestrzenie, w których gromadzi się i krąży płyn mózgowo-rdzeniowy. Zespołowi często towarzyszą inne wady wrodzone ośrodkowego układu nerwowego (np. przepuklina mózgowa lub rdzeniowa).

Zamknięcie wodociągu mózgu
Wskutek powstania dużych ilości komórek glejowych, najczęściej z przyczyn pozapalnych, powstaje niedrożność w obrębie wodociągu mózgu i rozwija się wodogłowie zamknięte. Ten mechanizm schorzenia jest częsty u dzieci - nieraz zaburzenia mają charakter rozwojowy i powstają w czasie życia wewnątrzmacicznego płodu. Pierwsze objawy mogą pojawić się również w wieku dojrzałym.

Wrodzone zamknięcie otworów komory IV
Niedrożność powstaje wskutek całkowitego lub częściowego zamknięcia światła tych otworów, spowodowana jest występowaniem nieprawidłowości w przebiegu rozwoju płodowego.

Guzy mózgu
W przebiegu powstawania nowych mas wewnątrz czaszki dochodzi do utrudnienia lub hamowania krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego spowodowanego przez uciskające guzy. Najczęściej do takiego stanu prowadzą rdzeniaki i guzy kieszonki Rathkego.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
W następstwie powstawania zmian zapalnych w przebiegu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych pojawiają się nieprawidłowości morfologiczne w obrębie opony miękkiej, która odgrywa istotne znaczenie w krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego (podobny mechanizm może występować w krwotoku podpajęczynówkowym).

Objawy wodogłowia

Wodogłowie rozwijające się u dorosłych jest przyczyną powstania objawów związanych ze wzmożonym ciśnieniem śródczaszkowym. Pojawiają się bóle głowy, nudności, wymioty. Można obserwować narastające objawy psychiczne, a w badaniu okulistycznym stwierdza się występowanie tzw. tarczy zastoinowej.

Wodogłowie u dzieci, będące wyrazem wad rozwojowych, objawia się bezpośrednio po urodzeniu zwiększonymi rozmiarami głowy. Ciemiączka są poszerzone, podczas opukiwania czaszki stwierdza się odgłos "opukiwanego pękniętego garnka". Żyły na głowie są znacznie poszerzone, a w wyniku zniekształcenia kości oczodołu gałki oczne zwrócone są do dołu i na zewnątrz (obserwuje się objaw "zachodzącego słońca" - podczas badania widoczna jest górna część twardówki).

U starszych dzieci można niekiedy obserwować symptom zespołu wzrostu ciśnienia śródczaszkowego - tarczę zastoinową w badaniu dna oka, ale zanik nerwu wzrokowego należy do rzadkości. W przebiegu choroby często rozwijają się objawy móżdżkowe (zaburzenia chodu i równowagi, drżenia i nieprawidłowości mowy) oraz dochodzi do wzrostu napięcia mięśni. Rozwój umysłowy dzieci jest przeważnie upośledzony.

Rozpoznanie i leczenie wodogłowia

W diagnostyce wodogłowia u dzieci badaniem pierwszego rzutu jest przezciemiączkowa ultrasonografia. U dzieci z zarośniętym ciemiączkiem oraz u osób dorosłych wykonuje się tomografię komputerową głowy, rzadziej rezonans magnetyczny (wskazaniem do tego badania jest podejrzenie niektórych procesów nowotworowych).

Leczenie przyczynowe wodogłowia polega na zastosowaniu systemu cewników z zastawką, łączących komorę boczną mózgu z jamą otrzewną (powikłaniami takiego postępowania mogą być zakażenia i niedrożności zastawki), można również zastosować metody endoskopowego odbarczenia. Leczenie zachowawcze wodogłowia, bez wdrożenia powyższych metod nie daje dobrych wyników.

Rokowanie przy wodogłowiu jest trudne do ustalenia i zależy od przyczyny wywołującej wodogłowie oraz odpowiednio szybkiego wdrożenia leczenia. U dzieci wraz z upływem lat dochodzi do ustalenia równowagi pomiędzy objętością wydzielaną płynu mózgowo-rdzeniowego, a jego wchłanianiem.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Pediatria", red. nauk. Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Chirurgia Podręcznik dla studentów", pod red. Jana Fibaka, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa