Wirusowe zapalenie ośrodkowego układu nerwowego

Wirusowe zapalenie ośrodkowego układu nerwowego spowodowane jest namnażaniem się wirusów w obrębie mózgu lub rdzenia kręgowego, proces zapalny może mieć miejsce w oponach mózgowo-rdzeniowych, przestrzeni podpajęczynówkowej, tkance mózgu lub rdzenia kręgowego.

Zakażenie wirusowe nazywa się aseptycznym zapaleniem, gdy w płynie mózgowo-rdzeniowym nie udaje się odnaleźć czynnika bakteryjnego odpowiedzialnego za stan zapalny. O pierwotnym zapaleniu mózgu mówi się gdy objawy mózgowe dominują w obrazie klinicznym, a przyzakaźne zapalenie ośrodkowego układu nerwowego jest stanem klinicznym współistniejącym z zakażeniem wirusowym z obecnymi objawami, których źródło stanowią różne układy i narządy organizmu.

Najczęstszymi wirusami wywołującymi zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym są: enterowirusy, wirus odkleszczowego zapalenia mózgu, świnki, HIV, adenowirusy oraz wirusy opryszczki, cytomegalii, ospy i grypy. Wirusowe zapalenie ośrodkowego układu nerwowego nie należy do częstych stanów chorobowych, niektóre zakażenia związane są z porą roku, klimatem i stanem odporności organizmu.

Objawy wirusowego zapalenia ośrodkowego układu nerwowego

W zależności od postaci wirusowego zapalenia ośrodkowego układu nerwowego i czynnika wywołującego, występuje różny przebieg kliniczny.

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych charakteryzuje łagodny przebieg, a objawy związane są przede wszystkim z pojawiającym się zespołem wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego. W związku z tym obserwuje się bóle głowy o różnym stopniu nasilenia, nudności i wymioty, zaburzenia psychiczne, a w badaniu okulistycznym obecne są cechy tarczy zastoinowej. Chorobie może towarzyszyć gorączka i objawy oponowe, np. sztywność karku stwierdzana podczas badania pacjenta.

Zapalenie mózgu cechuje cięższy przebieg kliniczny z zaburzeniami świadomości o różnym stopniu nasilenia, gorączka i neurologiczne objawy ogniskowe. W przebiegu choroby mogą wystąpić napady padaczkowe, niedowłady i porażenia kończyn lub połowy ciała, objawy uszkodzenia nerwów czaszkowych, powodujące trudności lub niemożność poruszania gałką oczną.

Ponadto może dojść do obniżenia napięcia mięśniowego, upośledzenia pamięci, zaburzeń mowy i rozwoju objawów świadczących o uszkodzeniu móżdżku (niezborność ruchowa, zamazana mowa, trudności w utrzymaniu równowagi, drżenia). Z objawów ze strony układu wegetatywnego obserwuje się wzmożoną potliwość, zmianę częstości rytmu serca, ślinotok.

Zapalenie rdzenia kręgowego może objawiać się zapaleniem rogów przednich rdzenia, istoty białej lub poprzecznym zapaleniem rdzenia kręgowego. W pierwszym przypadku pojawia się niesymetryczne porażenie, najczęściej wszystkich kończyn, ze spadkiem napięcia mięśni z towarzyszącą podwyższoną temperaturą o różnym nasileniu i bólami mięśniowymi.

Objawy przebiegają bez zaburzeń czucia (takie zaburzenia plus dysfunkcja w obrębie zwieraczy charakteryzują poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego i zapalenie istoty białej). Po kilku dniach objawy mogą ustąpić.

Z innych postaci wirusowego zapalenia ośrodkowego układu nerwowego wystąpić mogą: łącznie zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego (lub zapalenie przebiegające w obrębie wszystkich wymienionych struktur, jako uogólnione wirusowe zapalenie ośrodkowego układu nerwowego).

Rozpoznanie wirusowego zapalenia ośrodkowego układu nerwowego

Rozpoznanie wirusowego zapalenia ośrodkowego układu nerwowego ustala się w oparciu o przebieg kliniczny i stwierdzenie charakterystycznych zmian w badaniu laboratoryjnym płynu mózgowo-rdzeniowego: wzrost pleocytozy (podwyższony poziom komórek), wysokie stężenie limfocytów, niewielki wzrost liczby nautrofilów i białka.

W chorobach wirusowych ważna jest również ocena objawów towarzyszących danej infekcji - nieraz tylko na tej podstawie ustala się konkretny czynnik etiologiczny wywołujący chorobę. Można również w niektórych przypadkach wykazać obecność materiału genetycznego lub przeciwciał generowanych przeciwko konkretnemu wirusowi, co również potwierdza rozpoznanie danego patogenu, odpowiedzialnego za objawy zakażenia ośrodkowego układu nerwowego.

W różnicowaniu wirusowego zapalenia ośrodkowego układu nerwowego bierze się pod uwagę bakteryjne, gruźlicze, grzybicze i pierwotniakowe zapalenia ośrodkowego układu nerwowego, krwawienia podpajęczynówkowe, stosowanie niektórych leków toksycznie wpływających na system nerwowy, zmiany nowotworowe, choroby układowe, udary mózgu, niektóre zaburzenia metaboliczne, niedotlenienie, choroby psychiczne i inne jednostki chorobowe przebiegające z objawami neurologicznymi.

Leczenie wirusowego zapalenia ośrodkowego układu nerwowego

W przypadkach zakażeń z zajęciem mózgu, bez konieczności potwierdzenia wirusa stosuje się acyklowir (niestety jest on skuteczny tylko w niektórych przypadkach), a w uzasadnionych stanach klinicznych podaje się gancyklowir.

Leczenie objawowe wirusowego zapalenia ośrodkowego układu nerwowego polega na zwalczaniu obrzęku mózgu, postępowaniu przeciwzapalnemu oraz leczeniu napadów padaczkowych. Ważne jest również zachowanie równowagi w gospodarce kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej ustroju oraz stosowanie odpowiedniego żywienia. Należy także wdrożyć rehabilitację po zwalczeniu obrzęku mózgu i zespołu wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa