Wielowodzie

Wielowodzie jest to zwiększenie objętości płynu owodniowego, które jest związane z nieprawidłowościami rozwojowymi płodu lub z chorobami współistniejącymi u matki.

Wielowodzie wiąże się z wyższym ryzykiem rozwoju powikłań w przebiegu ciąży i porodu, również obserwuje się większy odsetek umieralności okołoporodowej dotyczącej noworodków, kiedy stwierdza się wielowodzie w przebiegu ciąży.

Prawidłowa ilość płynu owodniowego to 0,5-1 litra, przedział poniżej 2 litrów jest określany, jako wysoka ilość płynu owodniowego, a kiedy stwierdza się objętość powyżej 2, rozpoznaje się wielowodzie. Często u kobiet z tą patologią pojawia się nawet kilka litrów płynu więcej.

Przyczyny wielowodzia

Wielowodzie dotyczy około 1-2 procent wszystkich ciąż. Blisko w połowie przypadków nieznane są czynniki, które wywołują gromadzenie się większych ilości płynu owodniowego.

Do znanych przyczyn wielowodzia należą wady rozwojowe płodu, dotyczące przede wszystkim układu pokarmowego (np. zarośnięcie przełyku), ośrodkowego układu nerwowego (kiedy nie stwierdza się prawidłowego odruchu połykania) oraz układu moczowo-płciowego.

Ze strony matki czynnikami odpowiedzialnymi za nadmiar wód płodowych mogą być różne choroby metaboliczne, np. cukrzyca, czy reakcja organizmu matki na obce antygeny krwi (konflikt serologiczny).

Objawy wielowodzia

Ostre wielowodzie jest stanem rozwijającym się nagle i przebiegającym z uczuciem dyskomfortu w jamie brzusznej, utrudnionym oddychaniem, niewydolnością nerek i nadmierną aktywnością skurczową macicy, która spowodowana jest jej rozciąganiem z powodu obecności większych objętości płynu owodniowego.

W rezultacie może dojść do przedwczesnego pęknięcia błon płodowych i do porodu przedwczesnego. Innymi powikłaniami są: oddzielenie się łożyska, wypadnięcie pępowiny i drobnych części płodu w czasie porodu oraz niewydolność maciczno-łożyskowa.

Wielowodzie przewlekłe może nie dawać żadnych objawów klinicznych lub przebiegać z podobnymi, które obserwowane są w stanach ostrych, ale mają wówczas mniejszą dynamikę.

Ponadto brzuch kobiety ciężarnej jest nadmiernie wysklepiony i kulisty, a macica sprężyście napięta i twarda, podczas badania pacjentki stwierdza się również występowanie tzw. objawu chełbotania macicy. Poza tym płód wykazuje nadmierną ruchliwość, a jego tony serca są słabo słyszalne lub niesłyszalne (z powodu bariery, jaką stwarza większa ilość płynu owodniowego).

Rozpoznanie wielowodzia

Podstawowym badaniem, które umożliwia ustalenie właściwej diagnozy jest ultrasonografia, która stanowi integralną część prawidłowego prowadzenia ciąży (aktualne zalecenia wskazują na konieczność przeprowadzenia 3 badań ultrasonograficznych u kobiety z prawidłowo przebiegającą ciążą).

Istnieje kilka metod oceny objętości płynu owodniowego, które wykorzystują obraz USG. Pierwsza polega na subiektywnej ocenie objętości wód płodowych przez doświadczonego położnika, który stwierdza, czy obserwowany obraz odpowiada właściwej ilości wód płodowych.

Druga metoda dotyczy obliczania wskaźnika płynu owodniowego (AFI). W tym celu macicą dzieli się na cztery części w płaszczyźnie pionowej i poziomej. Następnie mierzy się największe zbiorniki płynu w centymetrach, a uzyskany wynik sumuje.

Zbyt wysoka wartość tego wskaźnika świadczy o wielowodziu. W różnicowaniu należy brać pod uwagę przede wszystkim torbiel jajnika, wodobrzusze, nadmiernie wypełniony pęcherz moczowy, wodonercze i wzdęcia.

Leczenie wielowodzia

Terapia wielowodzia zależy przede wszystkim od przyczyny wywołującej nadmierne gromadzenie się wód płodowych, jednak często czynników etiologicznych nie udaje się określić. Jeżeli u matki rozpoznano cukrzycę należy ją bezwzględnie leczyć, a w przypadku konfliktu serologicznego konieczne jest ustalenie optymalnego termin porodu.

W sytuacjach, kiedy płód nie osiągnął wystarczającej dojrzałości umożliwiającej zewnątrzmaciczne przeżycie, konieczne jest usunięcie nadmiaru płynu owodniowego przez wykonanie amniopunkcji. Wskazaniem do takiego postępowania jest wystąpienie u matki trudności z oddychaniem, bólów brzucha lub znacznego napięcia mięśni macicy.

Punkcję wykonuje się przez powłoki brzuszne, pod ultrasonograficzną kontrolą umiejscowienia płodu i łożyska, stosując możliwie najcieńszą igłę punkcyjną lub cienki cewnik. Ilość jednorazowej objętości usuniętego płynu nie powinna przekraczać 500 mililitrów. Amniopunkcja związana jest z krótkotrwałą poprawą stanu klinicznego, w niedługim czasie często obserwowane są ponowne zwiększenia objętości płynu owodniowego.

Rokowanie wielowodzia

Rokowanie w wielowodziu zależne jest przede wszystkim od jego przyczyny, czyli od choroby płodu lub matki. Często ciąża kończy się porodem przedwczesnym, co związane jest z jego powikłaniami, których wystąpienie wiąże się z gorszym rokowaniem.

Dla matki przewlekłe wielowodzie nie jest związane z poważnymi zagrożeniami, natomiast ostry przebieg tej patologii może być groźny. U noworodków rokowanie bywa przesądzone w związku z częstym współistnieniem wad rozwojowych, które odpowiadają za nadmierne gromadzenie się płynu owodniowego.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Położnictwo i ginekologia", red. nauk. Grzegorz H. Bręborowicz, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Położnictwo praktyczne i operacje położnicze", red. Pschyrembel Willibald, Dudenhausen Joachim, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa