Wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu

Wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu, często zastępowane przez określenie hipotrofia płodu, oznacza stan, w którym przewidywana badaniem ultrasonograficznym masa urodzeniowa jest niższa od 10 centyla, określanego dla danego wieku ciążowego w danej populacji.

Istnieją specjalne siatki centylowe, które służą odczytywaniu zakresu prawidłowych mas dla określonego tygodnia ciąży, a wartości podawane są w centylach. Wystąpienie danego rodzaju wewnątrzmacicznego zahamowania wzrastania związane jest z okresem (tygodniem ciąży), w którym zadziałał lub zaczął oddziaływać czynnik sprawczy.

Klasyfikacja wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu

Wyróżnia się typ symetryczny wewnątrzmacicznego ograniczonego wzrastania płodu, który charakteryzuje się wczesnym początkiem, dotyczy około 25 procent przypadków.

Płody mają mniejsze wartości obwodu brzucha i główki oraz wymiary kości długich. W postaci tej przyczyną zmian jest obniżenie liczby komórek, wskutek wystąpienia czynnika przyczyniającego się do wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu.

Typ asymetryczny wewnątrzmacicznego ograniczonego wzrastania płodu, cechuje się późnym początkiem, przeważnie w drugiej połowie ciąży, a wartości obwodu brzucha są bardziej zmniejszone niż wymiary główki. W tej postaci zaburzony zostaje wzrost komórek, co objawia się zmniejszeniem objętości narządów, które w tym czasie intensywnie powiększają się.

Istniejące mechanizmy kompensacyjne umożliwiają skierowanie większych ilości krwi do mózgu, serca i nadnerczy, ale wtórnie dochodzi do obniżenia przepływu w pozostałych narządach, przede wszystkim jamy brzusznej oraz w układzie kostnym i skórze (górna połowa ciała jest więc lepiej ukrwiona od dolnej).

Przyczyny wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu

Wśród przyczyn wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu wyróżnia się czynniki matczyne, płodowe i łożyskowe, jednak w wielu przypadkach nie udaje się w ogóle ustalić, co wywołuje zaburzenia, natomiast w innych współistnienie kilku mechanizmów odpowiada za zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrastania.

Do najważniejszych przyczyn inicjujących powstawanie nieprawidłowości należą: palenie papierosów, niska masa kobiety ciężarnej w czasie lub przed ciążą. Z rzadszych czynników wymienia się: rasę czarną, pierwszą ciążę, żeńską płeć noworodka, przebyte porody z urodzeniem dziecka z małą masą urodzeniową, niski wzrost matki, zakażenia wewnątrzmaciczne, choroby metaboliczne i genetyczne.

Około 25 procent przypadków urodzenia dziecka z małą masą urodzeniową powtarza się u danej kobiety bez uchwycenia przyczyny tego stanu. Zaburzenia genetyczne dotyczą najczęściej występowania nieprawidłowej liczby chromosomów (obecność dodatkowego w danej parze to trisomia, która często dotyczyć może pary 13, 18, czy 21 chromosomów).

Zwraca się również uwagę na szkodliwe działanie promieniowania X, oprócz wad wrodzonych może ono spowodować wystąpienie wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania.

Ze schorzeń obecnych u matki najczęściej wymienia się choroby nerek, cukrzycę, stan przedrzucawkowy i rzucawkę, zaburzenia krążenia, choroby płuc, nieprawidłowości natury immunologicznej, wady wrodzone macicy obecne u kobiet ciężarnych.

Poza tym zahamowanie wzrostu płodu może występować w ciąży mnogiej lub kiedy współistnieją różne patologie w obrębie łożyska lub nieprawidłowości pępowinowe (np. błoniasty przyczep pępowiny).

Rozpoznanie wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu

W przypadku podejrzenia wewnątrzmacicznego zahamowania wzrastania lub kiedy rozpoznano tą patologię, konieczny jest intensywny nadzór, ponieważ nierzadko zdarza się, że płód obumiera po 36. tygodniu ciąży, a rozwiązanie ciąży w tym czasie dawałoby szansę na przeżycie.

Niezwykle istotne jest więc monitorowanie ciąży i ustalenie właściwego terminu porodu. Jeżeli wykonane badania wykazują odchylenia od normy, należy rozważyć indukcję porodu (lub jeśli istnieją przeciwwskazania do porodu drogami natury wykonać cięcie cesarskie).

Leczenie wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu

Nie ma sposobu postępowania, który wiązałby się z korzystnymi efektami terapeutycznymi i prowadził do normalizacji parametrów biofizycznych płodu. Próbowano stosować preparaty wielowitaminowe, dietę z wysoką zawartością białek, tlenoterapię, podawanie kwasu acetylosalicylowego i leków pobudzających receptory beta, ale nie wiązało się to z korzystnymi wynikami. Często w przypadkach wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania zaleca się kobiecie ciężarnej pozostawanie w łóżku i odpoczynek.

Rokowanie przy wewnątrzmacicznym ograniczeniu wzrastania płodu

Rokowanie przy wewnątrzmacicznym ograniczeniu wzrastania płodu zależne jest od przyczyny, która prowadzi do zahamowania wzrastania. Niepomyślna prognoza wiąże się przede wszystkim ze współistnieniem zakażeń wrodzonych, wad i zaburzeń chromosomalnych.

Dodatkowo częściej pojawiające się niedotlenienie w okresie okołoporodowym przyczynia się do wyższego odsetka mózgowych porażeń dziecięcych, występujących u noworodków z wewnątrzmacicznym ograniczeniem wzrastania.

W samym okresie okołoporodowym częściej dochodzi do zgonów, porodów przedwczesnych i operacyjnych. U noworodków ponadto nieraz obserwuje się zaburzenia w parametrach gospodarki kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej w surowicy krwi.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Położnictwo i ginekologia", red. nauk. Grzegorz H. Bręborowicz, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Położnictwo praktyczne i operacje położnicze", red. Pschyrembel Willibald, Dudenhausen Joachim, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa