Uszkodzenie nerwu twarzowego

Uszkodzenie nerwu twarzowego (jest to VII nerw czaszkowy) może powstać w przebiegu wielu chorób. Porażenia w następstwie urazu czaszki z reguły występują łącznie ze złamaniem kości skroniowej. Również guzy, tętniaki, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą doprowadzić do uszkodzenia włókien nerwu twarzowego, natomiast choroby nowotworowe, naczyniowe, stwardnienie rozsiane (i inne umiejscowione w moście) powodują uszkodzenia jądra nerwu VII. Podobnie zakażenia wirusowe (np. półpasiec) i niektóre polineuropatie prowadzą do przerwania ciągłości nerwu twarzowego.

Objawy uszkodzenia nerwu twarzowego

Uszkodzenie nerwu VII może mieć charakter obwodowy lub ośrodkowy. W pierwszym typie pojawiające się objawy dotyczą mięśni całej połowy twarzy po stronie uszkodzenia, w typie drugim powstają zmiany jedynie w części dolnej twarzy, również po stronie uszkodzenia. Porażenie lub niedowład może pojawić się nagle, bez uchwytnej przyczyny. Często poprzedzony jest jednak ochłodzeniem (obrzęk nerwu przebiegającego w wąskim kanale kostnym wskutek oziębienia jest przyczyną wzrostu ciśnienia w tym kanale i wtórnie uciśnięcia nerwu twarzowego).

Porażenie lub niedowład mięśni dotyczy jednej połowy twarzy (chyba że występuje uszkodzenie obwodowe obu nerwów twarzowych). Wszelkie ruchy na tym obszarze są osłabione (niedowład) lub całkowicie zniesione (porażenie). Po stronie uszkodzenia chory nie marszczy czoła, nie zamyka oka, kącik ust jest opadnięty (w uszkodzeniu ośrodkowym stwierdza się tylko ostatni objaw).

Podczas głębszego oddychania pojawia się charakterystyczny symptom - pacjent nie jest w stanie zatrzymać powietrza w ustach, uchodzi ono między wargami po stronie dysfunkcji nerwu. W czasie zamykania oczu w przebiegu uszkodzenia obwodowego, widoczny jest fizjologiczny proces wędrowania gałki ocznej na zewnątrz i ku górze (zjawisko to jest obserwowane wskutek występowania niedowładu mięśnia okrężnego oka, u zdrowych osób obie szpary powiekowe ulegają zamknięciu podczas mrugania oczami).

W okresie początkowym chory może mieć nieznacznie nasilone bóle w okolicy ucha. Czasem pojawiają się zaburzenia smaku na dwóch trzecich powierzchni języka od strony przedniej oraz nadwrażliwość na bodźce słuchowe i zmniejszone wydzielanie łez (objawy te zależne są od miejsca wystąpienia uszkodzenia).

Rozpoznanie uszkodzenia nerwu twarzowego

Ustalenie rozpoznania w oparciu o przebieg kliniczny nie jest trudne. Konieczne jest poszukiwanie przyczyn uszkodzenia nerwu twarzowego. W większości przypadków następuje całkowita poprawa - rokowanie można ustalić na podstawie wyniku badania elektromiograficznego.

Rokowanie przy uszkodzeniu nerwu twarzowego

Jeśli obserwowane zmiany nie są znacznie nasilone, niedowład ustępuje po 3-6 tygodniach, jeśli nieprawidłowości są większe poprawa uwidacznia się dopiero po kilku miesiącach, a nieznaczne objawy mogą utrzymywać się przez całe życie (dotyczy to tylko niewielkiej liczby chorych). U części pacjentów występują nawroty, czasem dochodzi do rozwoju przykurczów mięśni twarzy.

Leczenie uszkodzenia nerwu twarzowego

Lekkie postaci uszkodzenia nerwu twarzowego ustępują bez konieczności wdrożenia leczenia. W postaciach cięższych konieczne jest szybkie zastosowanie środków przeciwobrzękowych i poprawiających krążenie. Niezbędna jest ochrona rogówki przed uszkodzeniem.

Chory powinien pozostawać w pomieszczeniu o ustalonej temperaturze, wskazane są ciepłe okłady twarzy (termofor, worek z nagrzaną solą lub piaskiem). Korzystne działanie ma masaż twarzy, który może być wykonywany przez samego chorego. Rozciąganiu mięśni strony chorej przez stronę zdrową zapobiega we wczesnym okresie odpowiednio założony przylepiec.

W ciężkich postaciach uszkodzenia nerwu twarzowego, niektórzy zalecają chirurgiczne odbarczenie nerwu twarzowego w kanale kostnym, prowadzące do zwiększenia przestrzeni kanału i tym samym zlikwidowania ucisku na nerw. Wskazania do tego zabiegu są trudne do ustalenia. W długotrwałych, całkowitych i niepomyślnie rokujących porażeniach, można wykonać połączenie pomiędzy obwodowym odcinkiem nerwu twarzowego, a nerwem podjęzykowym lub dodatkowym - postępowanie takie przynosi poprawę.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Neurologia praktyczna", Antoni Prusiński, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa