Udar mózgu

Choroby mózgu pochodzenia naczyniowego są najczęściej spotykanymi uszkodzeniami układu nerwowego. Wśród nich istotną rolę odgrywają udary mózgu, czyli definiowane według Światowej Organizacji Zdrowia jako stany pojawiające się nagle, z objawami ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń czynności mózgu, trwających dłużej niż dobę (o ile wcześniej nie wystąpi zgon pacjenta) i spowodowanych wyłącznie przyczynami naczyniowymi, powiązanymi z przepływem krwi przez mózg.

Podział udarów mózgu uwzględnia czas trwania objawów: przemijający napad niedokrwienia mózgu z objawami ogniskowymi trwającymi mniej niż dobę (według definicji WHO stan taki nie kwalifikuje się do udaru mózgu), odwracalny udar niedokrwienny z objawami utrzymującymi się przez maksymalnie trzy tygodnie, udar dokonany - symptomy nie ustępują w ciągu trzech tygodni. Epizody udarowe mózgu występują najczęściej u osób starszych z przewagą mężczyzn.

Udar może powstawać w mechanizmie obniżenia dostarczenia tlenu do tkanki mózgowej przez niedostateczny dopływ krwi (mówi się wtedy o udarze niedokrwiennym - występuje znacznie częściej) lub w mechanizmie wynaczynienia krwi dostającej się do tkanki mózgu (wówczas rozwija się udar krwotoczny). Wyróżnia się także niezwykle rzadko występujący udar żylny, spowodowany obecnością zakrzepu w obrębie zatok żylnych mózgu.

Do najczęstszych przyczyn pojawienia się objawów udaru należą: zmiany miażdżycowe w obrębie tętnic doprowadzających krew do mózgu, zatory wędrujące naczyniami do tętnic zaopatrujących tkankę mózgową (powstałe podczas migotania przedsionków, wskutek obecności wad zastawek serca i zaburzeń kurczliwości mięśnia sercowego). Do przyczyn wywołujących udar krwotoczny mózgu należą: nadciśnienie tętnicze, skrobiawica i obecność tętniaków.

Objawy udaru mózgu

Przebieg kliniczny udaru mózgu zależy od umiejscowienia udaru i szybkości narastania niedokrwienia bądź krwotoku domózgowego. Może pojawić się ból głowy, wymioty, drgawki, utrata przytomności i śpiączka. Z objawów ogniskowych występują niedowłady i zaburzenia czucia w obszarze nerwowego zaopatrzenia przez strukturę w obrębie której rozwija się udar.

W przypadku uszkodzenia móżdżku pojawiają się zaburzenia chodu, trudności w utrzymaniu równowagi, zaburzenia mowy i drżenie kończyn. Gdy choroba dotyczy płatów potylicznych pojawić się mogą zaburzenia widzenia. Poza tym można zaobserwować zmiany napięcia mięśni, wygórowanie bądź osłabienie odruchów wywoływanych podczas badania pacjenta.

Czasem chorzy zgłaszają spontaniczne bóle, przeczulicę w stosunku do różnych bodźców, ruchy mimowolne, niedowidzenie połowicze, nietrzymanie moczu, objawy uszkodzenia różnych nerwów czaszkowych (np. porażenie mięśni twarzy, zaburzenia ruchów gałek ocznych, utrudnione połykanie, niewyraźna mowa).

Niektóre udary przebiegają z zaburzeniami oddychania, przyspieszeniem tętna, spadkiem bądź wzrostem ciśnienia tętniczego krwi i podwyższeniem temperatury podstawowej ciała. Rozwój udaru może dawać objawy, tzw. zespołu bocznego opuszki, pojawiają się wtedy gwałtowne zawroty głowy, wymioty, czkawka, z czasem dołączają zaburzenia połykania, chrypka, mrowienia i bóle na obszarze połowy twarzy.

Rozpoznanie udaru mózgu

W ustaleniu rozpoznania udaru mózgu pomocne jest potwierdzenie objawów świadczących o uszkodzeniu mózgu. Należy ustalić początek zachorowania i potwierdzić nagłe pojawienie się symptomów. W przypadku podejrzenia powstania ognisk udarowych należy wykonać tomografię komputerową, a czasem rezonans magnetyczny. Badania te pozwalają zróżnicować, czy mamy do czynienie z udarem, a jeśli tak - to czy ma on charakter krwotoczny, czy niedokrwienny.

Po zebraniu wywiadu ocenia się podstawowe parametry życiowe chorego i pobiera się krew do badań laboratoryjnych, później przeprowadza się szczegółowe badanie neurologiczne i wykonuje opisane badanie obrazowe (najczęściej tomografię komputerową głowy).

W różnicowaniu udaru mózgu bierze się pod uwagę inne stany chorobowe przebiegające z ogniskowymi objawami neurologicznymi, np. stan obniżonego bądź podwyższonego poziomu glukozy we krwi, pierwotne lub przerzutowe guzy mózgu, migrenę, napady padaczkowe, stany prowadząca do obniżenia stężenia poziomu sodu we krwi, zaburzenia neurologiczne spowodowane niektórymi chorobami wątroby.

Leczenie udaru mózgu

Udar mózgu wymaga szybkiego wdrożenia leczenia, co niekiedy zapewnia całkowite ustąpienie zmian. W zależności od rodzaju udaru (udar krwotoczny, czy niedokrwienny) oraz nasilenia objawów stosowana jest różna terapia. Niemniej zawsze trzeba wprowadzić postępowanie ogólne, mające na celu zapewnić prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego i układu krążenia. Niezbędne jest monitorowanie ciśnienia tętniczego krwi i wyrównanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej.

Gdy występują objawy zespołu wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego należy podjąć leczenie prowadzące do jego obniżenia. Często konieczne jest także wdrożenie leczenia przeciwdrgawkowego i obniżającego temperaturę ciała. Nieraz pacjenci nie są w stanie samodzielnie przyjmować pokarmów i oddawać mocz, dlatego należy rozpocząć karmienie przez zgłębnik dożołądkowy i cewnikowanie pęcherza moczowego.

W przypadku pacjentów długotrwale pozostających w pozycji leżącej istotne jest podjęcie profilaktyki zatorowości płucnej, zapalenia płuc i innych zakażeń, zakrzepicy żył głębokich oraz przeciwdziałanie powstawaniu odleżyn. W leczeniu swoistym udaru niedokrwiennego zastosowanie znalazły: kwas acetylosalicylowy, leki trombolityczne (alteplaza) i heparyna niefrakcjonowana, a w swoistym leczeniu udaru krwotocznego nie potwierdzono skuteczności żadnych leków, wpływających na istotną poprawę kliniczną stanu chorego.

Po dokonanym epizodzie udarowym często pozostają utrwalone ubytki neurologiczne, dlatego ważne jest podjęcie regularnej rehabilitacji (odpowiednich ćwiczeń i zabiegów) przywracającej utracone funkcje.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Neurologia praktyczna", Antoni Prusiński, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa