Tętniak mózgu

Tętniak mózgu nazywany jest malformacją naczyniową obecną od urodzenia lub powstałą w czasie życia w naczyniu tętniczym. Uważa się, że do rozwoju tętniaków dochodzi wskutek wrodzonego niedorozwoju błony mięśniowej (środkowej) tętnicy. Wraz z upływem czasu ściana naczynia ulega coraz większemu osłabieniu i uwypukla się tworząc charakterystyczne zgrubienie nazywane tętniakiem.

Dodatkowo pewne stany chorobowe, takie jak nadciśnienie, czy miażdżyca, sprzyjają odkształcaniu się naczyń i przyspieszają proces powstawania tętniaków. Najczęstsza lokalizacja zmian to tętnice części przedniej koła tętniczego Willisa, w okolicach rozgałęzienia dużych naczyń (przeważnie występują w tętnicy środkowej mózgu, szyjnej wewnętrznej i łączącej przedniej).

Często spotyka się pojedyncze tętniaki, rzadziej mnogie (np. we wrodzonych zespołach można obserwować kilka-kilkadziesiąt zmian). Ich wielkość jest różna, określana od wymiarów ziarnka grochu do dużej pomarańczy.

Objawy tętniaka mózgu

Tętniaki z reguły przebiegają bezobjawowo, aż do wystąpienia ich pęknięcia i pojawienia się krwotoku podpajęczynówkowego. Tylko czasem rozwijają się objawy związane z uciskiem na nerwy czaszkowe lub tkankę mózgu przez rozrastającą się strukturę. Najczęściej obserwuje się trudności w poruszaniu gałką oczną i opadanie powiek, spowodowane uszkodzeniem unerwienia mięśni gałkoruchowych.

Wskutek ucisku na drogę wzrokową przebiegającą między gałką oczną, a korą mózgową okolicy potylicznej, dochodzi do powstania zaburzeń widzenia (w przypadku uszkodzenia nerwu wzrokowego pojawia się ślepota jednego oka, wskutek ucisku na skrzyżowanie nerwów skroniowych niedowidzenie dotyczy połowy zewnętrznego pola widzenia obu oczu). Czasem pacjenci leczeni są na migrenę, z powodu występowania podobnego charakteru bólów głowy w przebiegu tętniaka.

Objawy krwawienia podpajęczynówkowego

Niebezpiecznym dla życia chorego stanem klinicznym jest pęknięcie zmiany i wystąpienie wskutek tego incydentu krwawienia podpajęczynówkowego (stan taki obserwuje się w każdej grupie wiekowej, najczęściej jednak u pacjentów w czwartej, piątej i szóstej dekadzie życia). Rozwój objawów u większości chorych jest bardzo gwałtowny. Nagle pojawia się silny ból głowy, zwłaszcza w okolicy potylicznej i czołowej. Jednocześnie wystąpić mogą wymioty.

Spora grupa chorych traci przytomność. Nasilenie zaburzeń świadomości i innych objawów zależne jest od ilości wynaczynionej do ośrodkowego układu nerwowego krwi i od szybkości, z jaką ten proces zachodzi. Objawy oponowe (np. sztywność karku) występują już w pierwszej fazie krwawienia podpajęczynówkowego, ale bywa, że pojawiają się wraz z narastaniem innych objawów neurologicznych.

Napady padaczkowe są rzadkie, natomiast często obserwuje się uszkodzenie nerwów zaopatrujących mięśnie gałki ocznej, stąd pojawiają się zaburzenia z jej poruszaniem. Niekiedy w badaniu dna oka stwierdza się obrzęk tarczy nerwu wzrokowego i wybroczyny siatkówkowe do ciała szklistego gałki ocznej.

Z objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu występują niedowłady albo porażenia mięśni lub połowy ciała, zaburzenia mowy, problemy z widzeniem. Objawy te mogą być skutkiem uszkodzenia tkanki mózgowej bezpośrednio przez krwotok lub powstać w następstwie odruchowego skurczu tętnicy, doprowadzającego do niedokrwienia mózgu.

Rozpoznanie tętniaka mózgu

Stwierdzenie obecności tętniaka mózgu niejednokrotnie następuje dopiero po epizodzie krwawienia podpajęczynówkowego. Tylko w rzadkich chorobach genetycznych, występujących rodzinnie, wykonuje się badanie obrazowe naczyń mózgowych uwidaczniające zmiany tętniakowate tętnic doprowadzających krew do mózgu.

Czasem przypadkowo wykrywa się malformacje naczyniowe wykonując np. tomografię komputerową głowy z innych przyczyn. Z reguły, ze względu na brak objawów chorobowych, tętniaki nie są rozpoznawane, co wiąże się z niebezpieczeństwem ich pęknięcia i rozwoju stanu zagrożenia życia. Sam krwotok podpajęczynówkowy przebiegający bez uszkodzenia struktur mózgu nie jest trudny do rozpoznania.

W różnicowaniu należy uwzględnić wystąpienia innych krwawień wewnątrzczaszkowych, stan zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, gwałtownie postępującą postać stwardnienia rozsianego, udary niedokrwienne i krwotoczne mózgu o innej przyczynie, guzy oraz różne stany chorobowe przebiegające z podobnymi objawami klinicznymi.

Leczenie tętniaka mózgu

Istnieją pewne wskazania do podjęcia leczenia tętniaków. Stosuje specjalne struktury - stenty, wprowadzając je bezpośrednio do naczynia z tętniakiem, wzmacniają one ścianę i zapobiegają wystąpieniu krwawienia podpajęczynówkowego. Śmiertelność w takich krwotokach jest duża, stąd zachodzi konieczność leczenia bezobjawowych zmian naczyniowych.

Wyniki postępowania chirurgicznego z pacjentami w ciężkim stanie ogólnym po epizodzie krwawienia podpajęczynówkowego są wciąż niepomyślne, dlatego zabiegi neurochirurgiczne u takich chorych podejmowane są jedynie ze szczególnych wskazań. W przypadku krwawień konieczne jest również leczenie objawowe, zwłaszcza podtrzymujące podstawowe funkcje życiowe.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Neurologia praktyczna", Antoni Prusiński, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa