Świerzb

Świerzb należy do grupy schorzeń zakaźnych, spowodowany jest infekcją wywołaną przez gatunek roztocza. Typową cechą w przebiegu schorzenia jest świąd nasilający się w porze nocnej i pojawienie się tzw. nor świerzbowcowych.

Zapłodniona samiczka pasożyta ma wielkość mniejszą niż pół milimetra, przenika do naskórka i w warstwie rogowej tworzy ślepo zakończony linijny korytarzyk. Dziennie składa 2-3 jaja i ginie po kilku tygodniach. Z jaj wylęgają się larwy przekształcające się następnie w postaci dorosłe. Okres wylęgania zależny jest od intensywności zakażenia, wynosi od 3 dni do 3 tygodni.

W ostatnim czasie obserwowany jest znaczny wzrost zachorowalności na świerzb na całym świecie. Zakażenie następuje na drodze bezpośredniego kontaktu lub poprzez przedmioty, które są zainfekowane (przede wszystkim pościel).

Świerzbowce ludzkie nie są zdolne do przeżycia poza skórą człowieka dłużej niż kilka dni, dlatego jest zalecane noszenie tej samej bielizny przez chorego powtórnie dopiero po okresie co najmniej tygodniowym.

Zakażenia świerzbowcami zwierzęcymi zdarzają się wśród ludzi niezwykle rzadko. Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu zmian są: obniżona odporność organizmu, wyniszczenie fizyczne, ciężkie choroby układowe i nasilone schorzenia psychiczne.

Objawy świerzbu

Przebieg kliniczny świerzbu charakteryzuje znacznie nasilony świąd. W porze nocnej dolegliwości są intensywniejsze ze względu na zwiększenie aktywności pasożytów pod wpływem wzrostu temperatury ciała. Nory świerzbowcowe obserwowane są szczególnie na bocznych powierzchniach palców. Korytarze drążone przez samiczki mają długość kilku-kilkunastu milimetrów i są lepiej uwidocznione po posmarowaniu nalewką jodową.

W wyniku drapania przy świerzbie wtórnie dochodzi do rozwoju linijnych zmian skórnych i zakażeń bakteryjnych oraz wykwitów typu wyprysku. Najczęstszą lokalizacją świerzbu jest powierzchnia palców rąk, zgięć i fałdów skórnych, tułowia, a także okolice pępka, pośladków, okolic płciowych u mężczyzn i brodawek sutkowych u kobiet.

Świerzb nie dotyczy skóry pleców (okolicy położonej między łopatkami) i twarzy (z wyjątkiem cięższej postaci - świerzbu norweskiego, a także w przypadkach chorób odzwierzęcych). U osób, które dbają o higieną objawy skórne mogą być trudne do uchwycenia. U dzieci typową lokalizacją jest skóra dłoni i podeszew. Przebieg schorzenia zależny jest od nasilenia świerzbu i jest zróżnicowany pod względem długości trwania.

Rozpoznanie świerzbu

Ustalenie rozpoznania świerzbu jest możliwe po stwierdzeniu obecności nor świerzbowcowych oraz wykwitów skórnych o charakterze grudek i pęcherzyków w typowych lokalizacjach. Ważne jest również dokładne zebranie wywiadu, który uwzględnia występowanie schorzenia u członków najbliższej rodziny.

Rozpoznanie świerzbu może być potwierdzone po wykazaniu obecności pasożytów w badaniu mikroskopowym (świerzbowca uzyskuje się wydobywając go ze skóry za pomocą igły lub po niewielkim nacięciu skalpelem). U dzieci rozpoznanie choroby jest nieraz trudne ze względu na występowanie wielopostaciowych zmian wtórnych, które rozwijają się przede wszystkim wskutek nasilonego drapania.

W różnicowaniu świerzbu należy brać pod uwagę takie schorzenia jak świąd skóry lub wszawicę odzieżową, która charakteryzuje się brakiem nasilenia swędzenia w godzinach nocnych, jak obserwowane jest to w przypadku świerzbu, również umiejscowienie choroby jest nieco inne.

Leczenie świerzbu

Podstawową metodą terapii świerzbu jest stosowanie 1 proc. roztworu związku chemicznego gamma-heksachlorocykloheksanu w postaci maści, emulsji lub żelu. Preparat ten należy wcierać codziennie przez 3 kolejne dni, stosując kąpiele 12-24 godzinne i ponadto konieczne jest zmienianie bielizny każdego dnia.

W przypadku zaawansowania świerzbu spowodowanego zadrapaniami nie zaleca się stosowania tego środka farmakologicznego, ponieważ może się on wchłaniać i powodować toksyczne objawy ogólne. U noworodków nie należy podawać tego leku, a u dzieci zalecana jest szczególna ostrożność i usuwanie preparatu po 2 godzinach kontaktu ze skórą.

Dodatkowo w leczeniu świerzbu stosować można również inne leki. Skuteczne mogą być maści zawierające dziegcie i siarkę oraz sporządzone na bazie oleju parafinowego zawierające estry kwasu benzoesowego. Z reguły zastosowane leczenie jest skuteczne pod warunkiem odpowiednio prowadzonej terapii.

Zapobieganie świerzbowi

Profilaktyka świerzbu polega na równoczasowym wdrożeniu terapii u wszystkich członków rodziny i u osób przebywających z chorym w tym samym pomieszczeniu przez dłuższy czas. Ponadto zaleca się wkładanie tej samej bielizny dopiero po okresie 1-2 tygodni. To samo dotyczy wszelkich ubrań wcześniej noszonych.

Garderoba nie wymaga specjalnej dezynfekcji, ale starannego uprania i wyprasowania w dość wysokiej temperaturze. Zapobieganie rozprzestrzenianiu schorzenia jest ważnym elementem terapii, ponieważ takie postępowanie nieraz gwarantuje skuteczność wyleczenia i niewystąpienie nawrotów choroby w przyszłości. Często niepowodzenia związane są z nieprzestrzeganiem podstawowych zasad zapobiegania chorobie.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby skóry dla studentów medycyny i lekarzy", Stefania Jabłońska, Tadeusz Chorzelski, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Dermatologia i wenerologia, podręcznik dla szkół medycznych", wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa