Stwardnienie rozsiane

Stwardnienie rozsiane jest przewlekłą chorobą neurologiczną, której objawy są wynikiem niszczenia osłonek mielinowych niektórych obszarów ośrodkowego układu nerwowego. Nie poznano przyczyny, która powodowałaby zmiany zachodzące w strukturach układu nerwowego, podejrzewa się uwarunkowania genetyczne związane z większą predyspozycją na działanie czynników środowiskowych, np. zakażeń wirusowych, które wyzwalają reakcję układu odpornościowego polegającą na produkcji przeciwciał przeciwko własnym tkankom (w tym przypadku przeciw składnikowi osłonek mielinowych włókien nerwowych).

Istnieją doniesienia o innych czynnikach wyzwalających patologiczną reakcję, np. zatrucia, niedobory pokarmowe, reakcje alergiczne, zakrzepy naczyń żylnych. Istotą procesu jest rozsiany rozpad osłonki mielinowej zarówno w mózgu jak i w rdzeniu kręgowym. Najczęściej stwierdza się ogniska chorobowe w przebiegu dróg korowo-rdzeniowych, w nerwach wzrokowych, w pniu mózgu, szczególnie w moście, w móżdżku i sznurach tylnych.

Zmiany w mózgu charakteryzują się wieloogniskowością, tzn., że objawy wskazują na uszkodzenie różnych części układu nerwowego. Choroba częściej dotyczy kobiet. Objawy pojawiają się między 20 a 40 rokiem życia, ale zdarza się, że osoby w innym wieku zgłaszają pierwsze objawy stwardnienia rozsianego. Charakterystyczną cechą jest przewaga występowania choroby w klimacie umiarkowanym.

Objawy stwardnienia rozsianego

Przebieg kliniczny stwardnienia rozsianego jest różny. Początek także może być inny, a pierwszymi objawami zgłaszanymi przez chorych mogą być: zaburzenia czucia, najczęściej w obszarze kończyn, zaburzenia utrzymywania równowagi i nieprawidłowy chód, ze strony narządu wzroku może dochodzić do zaburzeń widzenia pod postacią utraty wzroku i podwójnego widzenia. Czasem jako pierwsze symptomy występują: osłabienie, zapalenie rdzenia kręgowego i inne.

U ponad połowy pacjentów zaburzenia widzenia, jeśli nie występują jako jeden z pierwszych objawów, to pojawiają się wraz z postępem choroby. Często u chorych wykrywa się pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego, manifestujące się ubytkiem środkowego obszaru pola widzenia, pogorszeniem wzroku i widzenia barw, bólami okolicy oczodołu. Na szczęście po kilku tygodniach objawy ustępują, a rzadko dochodzi do powstania nieodwracalnych zmian wywołujących ślepotę.

Nieraz mogą pojawiać się niedowłady i porażenia mięśni biorących udział w poruszaniu gałką oczną. Do bardzo częstych objawów, obserwowanych u prawie wszystkich chorych wraz z postępem choroby należą: niedowłady kończyn, wygórowane odruchy badane u pacjentów, objawy związane ze zmianami w obrębie móżdżku (zaburzenia chodu i mowy, drżenie głowy).

Poza tym pojawiają się zaburzenia czucia, ból, problemy z zapamiętywaniem, otępienie, zaburzenia językowe, zaburzenia psychiczne (śmiech lub płacz niewspółmierny do sytuacji, depresja lub obniżenie nastroju). Ze strony układu wegetatywnego występują problemy z oddawaniem moczu i stolca (głównie zaparcia) oraz dysfunkcje seksualne.

Rozpoznanie stwardnienia rozsianego

Istnieją specjalnie opracowane kryteria umożliwiające stwierdzenie stwardnienia rozsianego. Uwzględniają one liczbę epizodów choroby, zmiany u pacjenta wykryte w czasie badania przez lekarza oraz nieprawidłowości obserwowane w badaniach obrazowych (istotne znaczenie ma tutaj wynik rezonansu magnetycznego, w którym w obrębie ośrodkowego układu nerwowego stwierdzane są zmiany u prawie wszystkich chorych).

W kryteriach rozpoznania stwardnienia rozsianego uwzględnia się również badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (najczęściej obserwowanymi zmianami są: umiarkowany wzrost liczby komórek w płynie, niewielkie zwiększenie stężenia białka, wysoki poziom przeciwciał i obecność tzw. prążków oligoklonalnych obserwowanych w elektroforezie płynu mózgowo-rdzeniowego).

Istotne znaczenie w rozpoznaniu stwardnienia rozsianego ma badanie okulistyczne i stwierdzenie zapalenia przedniego odcinka nerwu wzrokowego oraz badanie "potencjałów wywołanych" (potwierdza zaburzenia czucia). Sam charakter choroby może wskazywać, że mamy do czynienia ze stwardnieniem rozsianym (np. objawy uszkodzenia na różnym poziomie ośrodkowego układu nerwowego, występowanie rzutów choroby).

W różnicowaniu stwardnienia rozsianego należy wziąć pod uwagę zakażenia, choroby naczyń mózgowych, niedokrwienne zmiany w obrębie nerwu wzrokowego, nowotwory, niedobór witamin B12 i wiele innych schorzeń, w przebiegu których obserwuje się nieprawidłowości w obrazie rezonansu magnetycznego istoty białej.

Leczenie stwardnienia rozsianego

W stwardnieniu rozsianym nie ma możliwości leczenia przyczynowego choroby, prowadzącego do wycofania się zmian z ośrodkowego układu nerwowego. Terapia jest skierowana na łagodzenie objawów, specjalistyczne postępowanie w czasie zaostrzeń choroby i zastosowanie leków modyfikujących przebieg choroby.

W leczeniu objawowym dąży się do usunięcia nadmiernego napięcia mięśni, zlikwidowania bólu, drżenia i zaburzeń chodu. Ważny aspekt stanowi leczenie zaburzeń psychicznych, oddawania moczu i stolca oraz zaburzeń seksualnych. W czasie pojawienia się rzutu choroby, w celu zwalczenia pojawiających się wówczas objawów podaje się glikosteroidy (np. metyloprednizolon lub prednizon). Do tzw. leków modyfikujących przebieg choroby zalicza się interferon beta, octan glatirameru oraz leki immunosupresyjne (mitoksantron, metotreksat i azatiopryna).

Rokowanie stwardnienia rozsianego

Rokowanie w stwardnieniu rozsianym jest różne. Przebieg stwardnienia rozsianego jest bardzo zmienny u różnych pacjentów. Dobrze rokują chorzy, u których początkowe objawy były nieznacznie nasilone i przemijające, a do pojawienia się kolejnych symptomów upłynęło wiele czasu.

Czynnikami pogarszającymi rokowanie w stwardnieniu rozsianym są: płeć męska, zachorowanie w starszym wieku, postać przewlekła choroby, częste występowanie rzutów schorzenia na początku jego trwania, pojawienie się objawów ze strony mięśni w pierwszej fazie choroby. Wraz z postępem wiedzy i wdrażaniem nowych leków rokowanie poprawia się. Obecnie połowa chorych jest zdolna do samodzielnego funkcjonowania, nawet po kilkunastu latach trwania choroby.

Mariusz Kłos

Bibliografia

• "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
• "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
• "Neurologia praktyczna", Antoni Prusiński, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

Wątki Stwardnienie rozsiane
zakażenia wirusowe zatrucia niedobory pokarmowe reakcje alergiczne zakrzepy naczyń żylnych uszkodzenia układu nerwowego zaburzenia czucia podwójne widzenie zapalenie rdzenia kręgowego utrata wzroku niedowłady drżenie głowy zaburzenia mowy otępienie