Skurcze przedwczesne pozazatokowe (extrasystolia) to nadpobudliwość pozazatokowa mięśnia sercowego. Objawia się jako przedwczesne pobudzenia (pojedyncze, mnogie, wieloogniskowe lub salwowe), pochodzące z przedsionka, węzła przedsionkowo - komorowego lub komory serca. Ze względu na okres powstania dzieli się je na wczesne, późne, wtrącone lub sprzężone.
Skurcze wczesne powstają zwykle w fazie nadwrażliwości, po refrakcji poprzedniego pobudzenia. Mogą prowadzić do powikłań tj. częstoskurcze napadowe czy migotanie komór.
Przedwczesne pobudzenia (tzw. ekstrasystole) mogą pozostawać w ścisłym sprzężeniu z rytmem podstawowym - rytm bliźniaczy lub trojaczy. Poważne rokowanie dotyczy szczególnie skurczy dodatkowych komorowych; wieloogniskowych, salwowych i wczesnych.
Rytm trojaczy charakteryzuje się powstawaniem po dwóch normalnych pobudzeniach jednego skurczu dodatkowego lub dwóch dodatkowych skurczy po jednym pobudzeniu normalnym.
Rytm bliźniaczy zwykle stanowi odbicie przenaparstnicowania.
Przyczyny skurczy przedwczesnych pozazatokowych
Przyczyną skurczy przedwczesnych mogą być czynniki sercowe:
- zwiększony potencjał podepolaryzacyjny ogniska ektopowego (after potential),
- występowanie lokalnych, częściowych bloków jednokierunkowych.
Czynniki pozasercowe powodujące przedwczesne skurcze dodatkowe to:
- nerwica wegetatywna (zwłaszcza przy leżeniu w łóżku),
- używki tj.: alkohol, kawa, palenie tytoniu,
- niektóre leki (np. naparstnica, adrenalina, atropina),
- zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (np. wzdęcia, przepuklina roztworu przełykowego).
Objawy skurczy przedwczesnych pozazatokowych
Odczuwanymi przez chorego objawami skurczy przedwczesnych pozazatokowych są nierówne uderzenia serca lub nawet przerwy w pracy serca (przerwa wyrównawcza).
Osoby z miażdżycą tętnic mózgowych w wyniku przerwy wyrównawczej odczuwać mogą zawroty głowy z objawami odurzenia.
Diagnoza skurczy przedwczesnych pozazatokowych
Niemiarowość serca z przerwą wyrównawczą po przedwczesnym skurczu stwierdza w czasie badania fizykalnego. W fizykalnym badaniu różnicowym niemiarowości ekstrasystolicznej od niemiarowości zupełnej w migotaniu przedsionków lub zaburzeń rytmu w bloku przedsionkowo-komorowym II stopnia, stwierdza się głośniejszy i rozdwojony ton pierwszy ekstrasystoli. Przy wczesnych skurczach dodatkowych tętno obwodowe może być niewyczuwalne (deficyt tętna).
W przypadku licznych skurczów dodatkowych lub braku przerwy wyrównawczej badanie fizykalne jest niewystarczające. A pełna diagnoza różnicowa niemiarowości ekstrasystolicznej z innymi niemiarowościami opiera się na badaniu elektrokardiograficznym.
W badaniu EKG (elektrokardiograficznym) uzyskany obraz charakteryzuje:
- w przypadku przedwczesnego skurczu dodatkowego przedsionkowego: odmienny kształt załamka P, prawidłowy zespół QRS, możliwy brak przerwy wyrównawczej,
- w skurczach dodatkowych węzłowych: odwrócony załamek P, prawidłowy zespół QRS,
- w skurczach przedwczesnych komorowych: zniekształcony i poszerzony zespół QRS, przerwa wyrównawcza po ekstrasystolii komorowej (nie dotyczy skurczów dodatkowych wtrąconych).
Leczenie skurczów przedwczesnych pozazatokowych
Leczenie pojedynczych skurczów przedwczesnych pozazatokowych o etiologii czynnościowej opiera się na prowadzeniu przez chorego zdrowego trybu życia np. poprzez aktywność fizyczną i odstawienie szkodliwych używek.
Leczenie farmakologiczne stosuje się w przypadku poważnych schorzeń organicznych serca. Niekiedy w terapii ekstrasystoli o etiologii czynnościowej zaleca się choremu zażywanie środków uspokajających.
W przypadku ekstrasystoli polekowych terapia polega na odstawieniu leku wywołującego zaburzenie.
Najlepiej rokującymi w terapii są skurcze dodatkowe o etiologii czynnościowej, np. w nerwicy wegetatywnej. Najgorzej rokujące są ekstrasystole wieloogniskowe, gromadne i pochodzenia komorowego.
Żaneta Malec