Skolioza

Skolioza (boczne skrzywienie kręgosłupa) jest rozwojowym zniekształceniem kręgosłupa i tułowia. Choroba rozwija się w okresie wzrastania. Przekroczenie pewnego zakresu odwracalnych zmian prowadzi do wystąpienia trwałego stanu. Okresy progresji choroby przypadają na etapy szybszego wzrastania kręgosłupa.

Do pierwotnie powstałych przemieszczeń dołączają zaburzenia wzrostu układu kostnego i tkanek miękkich. Boczne skrzywienie kręgosłupa jest schorzeniem częstym - pojawia się nawet u 2-3 proc. populacji osób dorastających. Niewielkiego stopnia skoliozy stwierdzane są równie często u chłopców i dziewczynek. W miarę wzrastania i dojrzewania nasilone boczne skrzywienie kręgosłupa dominuje u płci żeńskiej.

U dzieci i młodzieży podstawowym problemem nie jest ból ani zaburzenia funkcji układu oddechowego czy krążenia, ale ryzyko dalszego postępowania zniekształceń w obrębie kręgosłupa. Są one tym większe, im wcześniej pojawia się skolioza. Przyczyny schorzenia nie zostały do końca wyjaśnione. Obecnie przyjmuje się, że tak naprawdę za wystąpienie choroby odpowiada wiele czynników niezależnych od siebie.

Rozpoznanie skoliozy

Przy ustaleniu rozpoznania ważne miejsce zajmuje wywiad chorobowy. Dostarcza on danych dotyczących tego, kiedy zauważono skoliozę, jakie było dotychczasowe leczenie, czy w rodzinie występowały przypadki bocznego skrzywienia kręgosłupa. Należy zebrać dane dotyczące rozwoju pacjenta i przebycia chorób zwłaszcza układu kostno-stawowego.

Ważny jest również proces wzrastania chorego w ciągu ostatniego półrocza. Następnie przeprowadza się badanie pacjenta, należy zwrócić uwagę, czy chód chorego jest prawidłowy, jaka jest sylwetka osoby badanej. Uzasadniony jest również pomiar wzrostu i wagi pacjenta. Należy ocenić także, czy kończyny są tej samej długości. Podczas badania wykryć można również asymetrie w ustawieniu głowy, barków, w głębokości talii i w wysunięciu bioder. Ocenia się także zaawansowanie procesu dojrzewania płciowego.

Z badań dodatkowych najważniejszymi są zdjęcia radiologiczne. Takie obrazowanie należy wykonać w swobodnej pozycji stojącej. Zdjęcie rentgenowskie powinno objąć kręgosłup lędźwiowy, piersiowy i szyjny oraz klatkę piersiową i miednicę wraz ze stawami biodrowymi. Wskazane jest także uwidocznienie górnych części kości udowych w celu oceny długości kończyn dolnych.

Z innych badań obrazowych wykonać można tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny. Pierwsza technika obrazowania uwidacznia tułów i umożliwia trójwymiarową rekonstrukcję, co jest pomocne w ocenie bocznych skrzywień kręgosłupa o charakterze wrodzonym. Rezonans magnetyczny ma natomiast znaczenie przy wykrywaniu współistniejących wad układu nerwowego.

Rokowanie przy skoliozie

Niewielkiego stopnia boczne skrzywienie kręgosłupa postępuje w dzieciństwie bardzo powoli, często w niezauważalny sposób. Od momentu początku pokwitaniowego skoku wzrostowego nieleczona skolioza pogarsza się w bardzo szybkim tempie. Przeoczenie schorzenia w tym momencie i niepodjęcie odpowiedniego leczenia, znacznie pogarsza rokowanie i prowadzi do rozwoju nieodwracalnych zmian.

W wieku dorosłym boczne skrzywienia kręgosłupa o niewielkim stopniu nasilenia pozostają stabilne, natomiast cięższe postaci postępują. Najczęstsze następstwo skoliozy w wieku dorosłym to bóle krzyża, nie ustalono jednak korelacji między lokalizacją i wielkością skoliozy, a nasileniem i umiejscowieniem dolegliwości bólowych. Ważne rokowniczo są również współistniejące problemy psychologiczne związane ze zniekształceniem kręgosłupa.

Leczenie skoliozy

Postępowanie lecznicze w przypadku bocznych skrzywień kręgosłupa obejmuje leczenie zachowawcze w postaci usprawniania lub stosowania gorsetów i leczenie operacyjne z wykorzystaniem różnych technik zabiegowych. Badania dowodzą, że wiele stosowanych do tej pory metod ogólnieusprawniających, takich jak odpowiednie ćwiczenia, czy elektryczna stymulacja mięśni, nie doprowadziły do poprawy stanu chorego i nie zmieniły znacząco naturalnej progresji zmian.

Głównym zadaniem leczenia usprawniającego jest pobudzenie naturalnej dla wieku aktywności ruchowej pacjenta. Oprócz ćwiczeń korekcyjnych należy u niektórych chorych wdrożyć rehabilitację oddechową, zwłaszcza gdy progresja zmian w kręgosłupie jest tak zaawansowana, że utrudnia choremu normalne oddychanie. Stosuje się metody oddychania przeponowego, pogłębionego wydechu, ćwiczeń pomocniczych mięśni oddechowych i treningu wytrzymałości.

Celem leczenia zachowawczego polegającego na stosowaniu gorsetów jest zatrzymanie postępu procesu chorobowego lub zmniejszenie tempa narastania skrzywienia, a także uzyskanie symetrii w obrębie klatki piersiowej i kształtowanie symetrii tułowia. Warunkiem powodzenia leczenia gorsetowego jest zdyscyplinowanie pacjenta oraz dobre dopasowanie gorsetu. Stosując tego typu postępowanie należy pamiętać o ograniczeniach tej metody. W przypadku noszenia gorsetów z reguły nie dochodzi do pełnego wyleczenia.

Ostatnią metodą terapii jest operacyjna korekcja skoliozy. Wskazania do zastosowania takiego leczenia należy rozważyć indywidualnie w zależności od rodzaju skrzywienia, jego dotychczasowego postępu, wieku i dojrzałości biologicznej pacjenta.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja", pod red. Witolda Marciniaka i Andrzeja Szulca, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Ortopedia Nettera", Walter B. Green, wyd. Urban & Partner, Wrocław