Ropień mózgu

Ropniem mózgu nazywa się zmiany morfologiczne zachodzące w obrębie mózgu w wyniku procesu zapalnego rozwijającego się po zakażeniu najczęściej bakteriami, grzybami bądź pasożytami. Wraz z upływem czasu dochodzi do rozpadu chorobowo zmienionych tkanek i powstania zbiornika z płynem otoczonego torebką.

Ropień może powstać w wyniku przedostania się czynnika infekcyjnego drogą krwi, przez ciągłość z sąsiednich struktur, bądź wskutek otwartego urazu czaszkowo-mózgowego lub złamania kości czaszki.

Ropnie mózgu będące powikłaniem zapalenia zatok przynosowych, ucha środkowego, infekcyjnego zapalenia wsierdzia lub urazu są najczęściej pochodzenia bakteryjnego, podczas gdy u osób z upośledzoną odpornością mogą rozwijać się ropnie grzybicze, a u chorych na AIDS zmiany powstają wskutek infekcji pierwotniakowych (najczęściej czynnikiem etiologicznym jest Toxoplasma gonidii).

Ropień mózgu tworzy się w ciągu kilku tygodni. Na początku pojawiają się cechy ograniczonego ropnego zapalenia, później zmiany te ulegają powolnemu otorbieniu. Częsty i nieraz bardzo rozległy jest obrzęk mózgu otaczający zmiany chorobowe.

Objawy ropnia mózgu

Przebieg kliniczny ropnia mózgu bywa różny - początek z reguły jest powolny lub podostry, rzadko zdarzają się przypadki nagłego pojawienia się objawów chorobowych z szybkim przebiegiem klinicznym. Symptomy są podobne do tych, które występują w guzach mózgu. Częste są bóle głowy o tępym i rozlanym charakterze, nudności, wymioty, napady padaczkowe. Tarcza zastoinowa obserwowana we wziernikowym badaniu dna oka z reguły jest późnym objawem.

W ropniach częściej niż w guzach mózgu stwierdza się zwolnienie czynności serca. Niejednokrotnie zdarza się, że choroba przebiega tylko z objawami ogólnymi, a nie ma symptomów związanych z uszkodzeniem konkretnych struktur ośrodkowego układu nerwowego.

W zależności od lokalizacji zmian, takie objawy ogniskowe mogą przebiegać pod postacią niedowidzenia (kiedy uszkodzone są elementy drogi wzrokowej przebiegającej między gałką oczną, a korą mózgową w okolicy potylicznej) lub zaburzeń mowy. Kiedy proces chorobowy dotyczy płatów czołowych występują zaburzenia psychiczne.

W ropniach móżdżku obserwuje się niezborność ruchową, oczopląs, drżenie, zaburzenia mowy i utrzymania równowagi. W innych lokalizacjach występują objawy związane z uszkodzeniem różnych obszarów mózgu. O przebiegu klinicznym decyduje również wielkość ropnia.

Śmiertelność jest wysoka i dotyczy średnio co czwartego chorego, a choroba pozostawia trwałe następstwa u jeszcze większej liczby pacjentów (niedowłady, padaczka, zaburzenia mowy). W przebiegu może dojść do przebicia ropnia do układu komorowego, co szybko pogarsza stan kliniczny pacjenta i stanowi zagrożenie życia.

Rozpoznanie ropnia mózgu

Podstawową metodą diagnozowania ropnia mózgu jest obrazowanie za pomocą tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego głowy. W badaniach tych obserwuje się typowe zmiany występujące w przebiegu ropnia mózgu.

Rozpoznanie nie jest trudne do ustalenia, gdy obok objawów zespołu wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego i u niektórych pacjentów symptomów ogniskowego uszkodzenia mózgu, stwierdza się stany zapalne ucha środkowego, zatok przynosowych, wyrostka sutkowatego, płuc lub serca.

Również w przypadku otwartych urazów czaszkowo-mózgowych, kiedy objawy pojawiają się późno, rozważyć należy obok obecności przewlekłego krwiaka, możliwość wystąpienia ropnia mózgu. Pomocne jest stwierdzenie nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych krwi (może występować podwyższony poziom krwinek białych i białka C-reaktywnego oraz przyspieszone zjawisko opadania krwinek czerwonych - OB).

W badaniu laboratoryjnym płynu mózgowo-rdzeniowego nie stwierdza się typowych dla ropnia mózgu zmian, a posiewy mikrobiologiczne krwi i płynu są z reguły ujemne - nie da się wyhodować drobnoustroju odpowiedzialnego za wystąpienie zmian w mózgu, jedynie pobranie materiału bezpośrednio z ropnia może dać wynik pozytywny.

Leczenie ropnia mózgu

Najskuteczniejszym postępowaniem w usunięciu zmian z mózgu jest chirurgiczny zabieg - usuwa się zawartość ropnia lub wycina się go w całości. Gdy postępowanie neurochirurgiczne nie jest wskazane stosuje się antybiotykoterapię (podaje się najczęściej penicyliny, cefalosporyny lub metronidazol) przez 2 miesiące. Również dla uzupełnienia postępowania chirurgicznego oraz w przeciwdziałaniu pojawienia się wznowy ropnia i wtórnego zakażenia, zaleca się podawanie wyżej wymienionych antybiotyków.

W przypadku ropni grzybiczych stosuje się leki przeciwgrzybiczne. Ważnym postępowaniem jest również leczenie przeciwobrzękowe (np. podawanie glikosteroidu deksametazonu i kontrola bilansu wodnego ustroju), przeciwdziałanie napadom padaczkowym, odpowiednie żywienie pacjenta i rehabilitacja, rozpoczęta po opanowaniu obrzęku mózgu i ustąpieniu objawów wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego.

Leczenie należy monitorować wykonując co tydzień-dwa tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny głowy. Również po zakończeniu leczenia, należy co miesiąc wykonywać badanie obrazowe przez okres jednego roku.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa