Reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (inaczej gościec przewlekły postępujący) jest schorzeniem układowym tkanki łącznej rozwijającym się na podłożu nieprawidłowej reakcji immunologicznej organizmu. Choroba cechuje się występowaniem niespecyficznego zapalenia stawów oraz nieprawidłowości pozastawowych.

Z czasem rozwijają się powikłania narządowe, które prowadzą do niepełnosprawności i przedwczesnych zgonów. Częstość występowania schorzenia szacuje się na około 1 proc. populacji, choroba przeważa u płci żeńskiej, a szczyt zachorowalności przypada na 4. i 5. dekadę życia.

Przyczyna występowania zmian nie została do końca wyjaśniona. Oprócz czynników środowiskowych (np. zakażeń wirusowych) rolę przypisuje się uwarunkowaniom genetycznym i zaburzeniom układu immunologicznego występującym u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów.

Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów

Początek reumatoidalnego zapalenia stawów jest zwykle powolny. Pierwszymi objawami są stany podgorączkowe oraz pobolewania stawów i mięśni, a także zaburzenia czucia w kończynach, utrata apetytu i spadek masy ciała. Rzadziej początek choroby ma charakter ostrego zapalenia jednego lub kilku stawów. Zajęte są zwykle stawy ręki, rzadziej stóp, a tylko wyjątkowo choroba może na początku dotyczyć dużych stawów.

Bolesność utrudnia ruch, a chorzy uskarżają się na sztywność poranną. Badaniem stwierdza się obrzęk, bolesność uciskową i ograniczenie ruchomości stawów. Zmiany najczęściej są symetryczne. Skóra chorych staje się chłodna i ścieńczała. Dodatkowo rozwijające się zaburzenia w obrębie naczyń doprowadzić mogą do wystąpienia sinicy rąk, rumienia dłoniowego i zaburzeń czucia w postaci mrowień i obniżonego odczuwania bodźców.

Zmiany zapalne często dotyczą gałki ocznej - rozwija się zapalenie nadtwardówki, rzadziej twardówki, co prowadzi do upośledzenia wzroku, a w skrajnych przypadkach do jego utraty. Nieprawidłowości pojawiają się także w obrębie serca, prowadząc do zmian w mięśniu sercowym i zapalenia osierdzia.

W przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów u niektórych pacjentów rozwija się wysiękowe zapalenie opłucnej, rzadziej zapalenie płuc. W obrębie układu nerwowego dochodzi do ucisków na nerwy obwodowe i korzenie nerwowe, co daje objawy neurologiczne.

W nerkach rozwija się skrobiawica i odmiedniczkowe zapalenie nerek, a wtórnie narządy te ulegają uszkodzeniu przez stosowanie leków. Poza tym u pacjentów obserwuje się niedokrwistość z niedoboru żelaza, powiększenie węzłów chłonnych i śledziony.

Przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów jest najczęściej przewlekły, z okresami poprawy i pogorszenia stanu klinicznego pacjenta. Z czasem dochodzi do rozwoju trwałych zniekształceń w okolicach stawów i powikłań narządowych wielu układów.

Rozpoznanie reumatoidalnego zapalenia stawów

Ustalenie rozpoznania reumatoidalnego zapalenia stawów oparte jest o specjalnie opracowane kryteria diagnostyczne. Stwierdzenie przynajmniej 4 objawów potwierdza rozpoznanie. Oprócz symptomów klinicznych kryteria uwzględniają zmiany w obrazie badań radiologicznych typowe dla reumatoidalnego zapalenia stawów oraz obecność w surowicy krwi substancji zwanej czynnikiem reumatoidalnym.

W różnicowaniu reumatoidalnego zapalenia stawów bierze się pod uwagę łuszczycowe zapalenie stawów, zespół Reitera, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, chorobę zwyrodnieniową, dnę moczanową, reaktywne zapalenie stawów i inne choroby tkanki łącznej przebiegające z zajęciem wielu narządów i układów organizmu. Zmiany zapalne w stawach mogą ponadto poprzedzać zakażenia wirusowe i białaczki.

Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów

Podstawową rolę w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów odgrywają tzw. leki modyfikujące przebieg choroby, które oprócz łagodzenia objawów zapalenia, zapobiegają zmianom destrukcyjnym w stawach lub opóźniają ich wystąpienie. Leki te powinno się stosować jak najwcześniej po rozpoznaniu choroby, nie później jednak niż w ciągu 3 miesięcy.

W wyborze leku modyfikującego przebieg choroby należy kierować się jego skutecznością, średnim czasem potrzebnym na uzyskanie odpowiedzi na leczenie, wymaganiami dotyczącymi podawania leku i monitorowania jego działań niepożądanych oraz kosztami związanymi ze stosowaniem danego leku, z uwzględnieniem wizyt lekarskich i konieczności przeprowadzania różnych badań laboratoryjnych.

Ostatecznego wyboru leku dokonuje lekarz razem z dobrze poinformowanym pacjentem. Jeżeli zastosowane leczenie daje zadowalające efekty, dawkę leku można zmniejszyć i stosować go dalej w celu utrzymania kontroli choroby. Środki te nie zapewniają jednak pełnego wyleczenia. Do najczęściej stosowanych leków modyfikujących przebieg choroby zalicza się: metotreksat, leflunomid, sulfasalazynę, hydroksylchlorochinę i sole złota.

Warto dodać, że inne leki (niesteroidowe leki przeciwzapalne i glikosteroidy) stosuje się wyłącznie w celu opanowania objawów zapalenia. Z środków farmakologicznych zastosowanie znalazły również leki biologiczne, wskazane tylko w ściśle określonych przypadkach. Ważnym aspektem terapii jest rehabilitacja w każdym okresie choroby, czasem rozważa się metody operacyjnego leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Medycyna wewnętrzna", Gerd Herold i współautorzy, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Pediatria", red. nauk. Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa