Reaktywne zapalenie stawów

Reaktywne zapalenie stawów, inaczej zespół Reitera, to skojarzenie podostrego lub przewlekłego zapalenia stawów z zapaleniem cewki moczowej i spojówek. Schorzeniem tym określa się asymetryczne, jałowe zapalenie stawów, przede wszystkim w obrębie kończyn dolnych, współistniejące z procesem chorobowym w przyczepach ścięgnistych.

Reaktywne zapalenie stawów poprzedza zakażenie, najczęściej przewodu pokarmowego lub układu płciowego. Reaktywne zapalenie stawów jest rzadką chorobą, występuje u kilku procent osób, które przebyły zakażenie pałeczkami jelitowymi, chlamydiami lub rzadziej innymi drobnoustrojami.

Główne znaczenie w powstawaniu zmian w stawach ma obecność bakterii lub ich składników w płynie stawowym i miejscowa reakcja odpornościowa na te antygeny bakteryjne. Przypuszcza się, że jakąś rolę odgrywać mogą predyspozycje genetyczne i czynniki fizyczne (np. niewielkie urazy).

Objawy reaktywnego zapalenia stawów

Reaktywne zapalenie stawów najczęściej rozpoczyna się zapaleniem cewki moczowej, któremu towarzyszy zapalny wyciek. Reaktywne zapalenie stawów może być poprzedzone skąpymi objawami zakażenia, występującymi około miesiąc przed pojawieniem się zmian w obrębie stawów. Z objawów ogólnych pojawić się mogą złe samopoczucie, osłabienie, stany podgorączkowe. Ze strony narządu ruchu dominują dolegliwości bólowe i obrzęk w obrębie jednego lub kilku stawów, przede wszystkim kończyn dolnych (kolanowych, skokowych, stóp i palców).

Proces zapalny jest asymetryczny, znacznie nasilone zmiany prowadzą do zajęcia również kończyn górnych i kręgosłupa. Pacjenci zgłaszają bóle pleców, krzyża i pośladków oraz sztywność kręgosłupa. Poza tym występują trudności w chodzeniu. Ze strony układu moczowo-płciowego pojawiają się objawy pod postacią pęcherzyków lub nadżerek, przede wszystkim w okolicy ujścia cewki moczowej, na żołędzi lub trzonie prącia.

Zmiany te nie powodują dolegliwości bólowych i ustępują bez pozostawienia blizn. Dodatkowo chorzy zgłaszają bolesność podczas oddawania moczu, nieraz mogą współistnieć zmiany zapalne w innych częściach układu moczowo-płciowego. U kobiet dołączają objawy zapalenia szyjki macicy lub pochwy (często rozpoznawane przypadkowo podczas badania ginekologicznego).

Na skórze i błonach śluzowych pojawiają się wykwity z nadmiernym rogowaceniem podeszwowej powierzchni skóry stóp. Typowe są również zmiany w obrębie paznokci pod postacią przebarwień, zgrubień i wgłębień. W narządzie wzroku obserwuje się stan zapalny spojówek i przedniego odcinka błony naczyniowej oka.

Rozpoznanie reaktywnego zapalenia stawów

Wczesne rozpoznanie reaktywnego zapalenia stawów wiąże się z możliwością włączenia terapii antybiotykowej, która może być skuteczna, dlatego należy dążyć do szybkiego przeprowadzania diagnostyki, aby takie leczenie było jeszcze możliwe. Opracowano kryteria diagnostyczne, które obejmują obecność podstawowych objawów chorobowych, przede wszystkim zapalenia stawów, cewki moczowej i szyjki macicy oraz biegunki, zmian w narządzie wzroku, czy objawów skórnych.

Podstawą rozpoznania reaktywnego zapalenia stawów jest wykazanie związku występujących symptomów klinicznych z wcześniejszymi zakażeniami chlamydiowymi, czy infekcjami pałeczkami jelitowymi. W różnicowaniu bierze się pod uwagę inne spondyloartropatie, infekcyjne lub poinfekcyjne zapalenia stawów, zmiany związane z obecnością kryształów, sarkoidozę, czy uraz stawu. Należy pamiętać, że reaktywne zapalenie może wystąpić u osób zarażonych wirusem HIV.

Leczenie reaktywnego zapalenia stawów

Celem terapii jest zmniejszenie nasilenia objawów reaktywnego zapalenia stawów, opanowanie procesu zapalnego i jeśli jest możliwe - wyeliminowanie zakażenia będącego przyczyną reaktywnego zapalenia stawów. Istnieją ogólne zalecenia, mówiące o ograniczeniu aktywności fizycznej pacjentów, zwłaszcza chodzenia, kiedy zajęte są stawy kończyn dolnych.

Podczas leczenia reaktywnego zapalenia stawów ważna jest odpowiednia fizjoterapia, prowadząca do zmniejszenia dolegliwości stawowych i utrzymania dotychczasowego zakresu ruchomości, co przeciwdziała zanikowi mięśni, który jest obserwowany u pacjentów z reaktywnym zapaleniem stawów.

Z preparatów farmakologicznych stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne, glikokortykosteroidy (podawane dostawowo lub doustnie) oraz leki modyfikujące przebieg choroby i środki biologiczne, jeżeli przebieg choroby jest wyjątkowo ciężki.

Kolejnym aspektem leczenia reaktywnego zapalenia stawów jest zwalczanie zmian pozastawowych - przede wszystkim skórnych i ocznych. Antybiotykoterapia jest natomiast wskazana w razie potwierdzenia czynnego zakażenia.

Rokowanie przy reaktywnym zapaleniu stawów

Reaktywne zapalenie stawów rokuje z reguły pomyślnie, chyba że u pacjentów obserwuje się zmiany chorobowe w obrębie serca lub ośrodkowego układu nerwowego. W przypadku schorzenia o przewlekłym przebiegu może dojść do rozwoju trwałego kalectwa. Zgony są niezwykle rzadkie i dotyczą przeważnie pacjentów z powikłaniami sercowymi lub wtórną skrobiawicą.

Do następstw pogarszających istotnie rokowanie przy reaktywnym zapaleniu stawów należy zaćma i ślepota, pojawiające się wskutek nieprawidłowego leczenia procesu chorobowego rozwijającego się w obrębie oka lub występowania nawracających zapaleń przedniego odcinka błony naczyniowej gałki ocznej.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa