Przejściowe ataki ischemiczne

Przejściowe ataki ischemiczne, inaczej przejściowe niedokrwienie mózgu, to nawracające objawy uszkodzenia mózgu pochodzenia naczyniowego, trwające zazwyczaj krótko, od kliku minut do kilku godzin, niedłużej niż całą dobę.

Przejściowe ataki ischemiczne nie pozostawiają żadnych objawów neurologicznych. Taka postać niedokrwienia tkanki mózgowej wymaga wyodrębnienia, choćby ze względu na możliwość zapobiegania wystąpienia ciężkich i nieodwracalnych zmian w mózgu, poprzez podjęcie odpowiedniego leczenia.

Przejściowe ataki ischemiczne pojawiają się nieregularnie, z różną częstością, w ciągu kilku lat mogą powtórzyć się w odstępach kilkudniowych lub dłuższych, podczas gdy u niektórych pacjentów po dwóch lub trzech atakach niedokrwiennych, po kilku dniach rozwijają się trwałe objawy neurologiczne.

Przyczyny przejściowych ataków ischemicznych

Przejściowe ataki ischemiczne mogą być następstwem nagłego spadku ciśnienia tętniczego krwi, jednak zdecydowanie częściej są spowodowane drobnymi zatorami naczyń mózgowych, gdzie materiałem zatorowym są oderwane cząstki skrzepów przyściennych, występujących w dużych naczyniach w miażdżycy tętnic mózgowych.

Przejściowe ataki ischemiczne pojawiają się u niektórych chorych podczas gwałtownego zwrotu głowy w bok, w czasie tego ruchu może następować uciśnięcie tętnicy kręgowej przez wyrośla kostne, wytworzone w kręgach w przebiegu spondylozy szyjnej (schorzenie to może być więc przyczyną pojawienia się przejściowych ataków ischemicznych).

Ponadto zespół kręgowo-podobojczykowy lub podkradania może wywoływać przejściowe niedokrwienie tkanki mózgowej. W zespole tym, na skutek zwężenia tętnicy podobojczykowej albo jej całkowitego zamknięcia, dochodzi do odwrócenia kierunku przepływu krwi przez tętnicę kręgową.

Ataki ischemiczne pojawiają się najczęściej, kiedy chory wykonuje pracę wymagającą użycia kończyny górnej po stronie zwężenia. Wskutek tego obecne są objawy niedokrwienia pnia mózgu, móżdżku i płatów potylicznych.

Objawy przejściowych ataków ischemicznych

Przebieg kliniczny przejściowych ataków ischemicznych jest różny, w zależności od tego, czy przyczyną pojawienia się objawów chorobowych są nieprawidłowości dotyczące tętnicy szyjnej wewnętrznej, czy tętnic kręgowych i podstawnej, a w rezultacie, jakiego obszaru dotyczy niedokrwienie.

Przejściowe zmiany ukrwienia w okolicach zaopatrywanych przez tętnicę szyjną wewnętrzną przebiegają z charakterystycznym (ale rzadkim) objawem nagłej ślepoty jednego oka, która ustępuje po upływie niespełna kilku minut. Ślepota może wystąpić jako symptom odosobniony, albo pojawia się łącznie z niedowładem lub upośledzeniem, czy zniesieniem czucia po przeciwległej stronie ciała.

Częściej obserwowane są zaburzenia mowy wraz z niedowładem połowiczym o przejściowym charakterze. Niekiedy w ataku ischemicznym, dotyczącym obszaru unaczynienia przez tętnicę szyjną wewnętrzną, pojawiają się przyćmienie świadomości i zmącenie, bez żadnych ogniskowych objawów neurologicznych.

Jeżeli niedokrwienie wystąpi na obszarze zaopatrywanym przez tętnice kręgowe i podstawną, najczęściej obserwuje się zawrót głowy, któremu mogą towarzyszyć również inne objawy.

Nieraz stwierdza się krótkotrwałe zaburzenia w zakresie widzenia, upośledzenie czucia w obrębie twarzy, zaburzenia mowy, dwojenie w oczach i opadnięcie powieki górnej. Czasem pojawiają się także wymioty i niepewność podczas chodzenia. Występują również niedowład połowiczy i połowicze zaburzenia czucia. Wymienione objawy mogą tworzyć różne zespoły kliniczne.

Rozpoznanie przejściowych ataków ischemicznych

Ustalenie rozpoznania przejściowych ataków ischemicznych wymaga występowania przemijających objawów charakterystycznych dla niedokrwienia tkanki mózgowej, które ustępują samoistnie po krótkim czasie i nie pozostawiają trwałych następstw neurologicznych.

Pomocne w procesie diagnostycznym jest wykonanie badań obrazujących naczynia mózgowe (arteriografia) po podaniu środka kontrastowego. Wyniki takiego obrazowania mogą wykazać obecność zwężeń naczyniowych w przebiegu miażdżycy, ale często nie udaje się zaobserwować żadnych nieprawidłowości (zamknięcia naczyń podczas ataków mają ściśle ograniczony charakter, nie udaje się ich potwierdzić).

Dodatkowo wykonanie badania neuroobrazowego, np. tomografii komputerowej, jest pomocne w różnicowaniu przejściowych ataków ischemicznych z innymi organicznymi schorzeniami układu nerwowego, w przebiegu których mogą pojawić się podobne objawy kliniczne.

Przejściowe ataki ischemiczne w zespole podkradania podejrzewa się, jeśli tętno na tętnicy promieniowej po stronie zwężenia naczynia podobojczykowego jest słabsze, a ciśnienie tętnicze krwi mierzone na tej kończynie niższe o co najmniej 30 milimetrów słupa rtęci (mm Hg).

W celu potwierdzenia rozpoznania wykonuje się arteriografię (obrazowanie naczyń), na podstawie jej wyniku można ściśle określić miejsce i stopień niedrożności.

Leczenie przejściowych ataków ischemicznych

Przejściowe ataki ischemiczne, których przyczyną jest zwężenia albo zamknięcie tętnicy, są wskazaniem do leczenia operacyjnego, o ile pozwala na to stan ogólny chorego. Najczęstszą techniką zabiegową jest udrożnienie tętnicy, co związane jest z poprawą kliniczną obserwowaną u większości chorych.

Jeżeli nie stwierdza się niedrożności tętnic albo jeśli leczenie operacyjne jest przeciwwskazane, zaleca się podawanie środków przeciwzakrzepowych, które zmniejszają liczbę ataków ischemicznych.

Ważnym aspektem pozostaje profilaktyka i leczenie miażdżycy naczyń mózgowych, która w wielu przypadkach jest odpowiedzialna za występowanie przejściowych epizodów niedokrwienia tkanki mózgowej.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa