Postać ogniskowa tocznia rumieniowatego

Postać ogniskowa tocznia rumieniowatego jest schorzeniem przebiegającym z charakterystycznymi zmianami obserwowanymi na skórze, które cechują się przewlekłością i występowaniem wykwitów rumieniowych i naciekowych z procesami rogowacenia mieszkowego oraz tendencjami do bliznowacenia bez rozpadu zmian skórnych.

Postać ogniskowa tocznia rumieniowatego najczęściej jest umiejscowiona na skórze okolic odsłoniętych i na głowie. Nie obserwuje się żadnych zmian w zakresie funkcjonowania narządów wewnętrznych.

Za pojawianie się wykwitów odpowiedzialne są procesy immunologiczne zachodzące w skórze, podobne do obserwowanych w toczniu rumieniowatym układowym. Na granicy skóry i naskórka wykazuje się obecność złogów immunoglobulin i dopełniacza.

Przeciwciała skierowane przeciwko jądrom komórek nie są wykrywane w przebiegu schorzenia (u niektórych pacjentów stwierdza się natomiast przeciwciała przeciw jednoniciowemu DNA).

Objawy postaci ogniskowej tocznia rumieniowatego

Postać ogniskowa tocznia rumieniowatego na skórze rozwija się w postaci zmian rumieniowo-naciekowych, które są wyraźnie odgraniczone od otoczenia i szerzą się obwodowo (rozrastając się od brzegów wykwitów), ustępują od części środkowej pozostawiając zanik lub zmiany bliznowate. Typową cechą jest chropowata powierzchnia, która powstaje wskutek współistnienia procesów rogowacenia mieszkowego.

Najczęstszą lokalizacją postaci ogniskowej tocznia rumieniowatego jest twarz, małżowiny uszne i owłosiona skóra głowy. W obrębie czerwieni wargowych nieraz obserwowane są ogniska o charakterze rumieni i nieco chropowatej powierzchni, niekiedy zanikowe lub zmleczałe, zwykle przechodzące również na skórę.

Do rzadszych lokalizacji należą błony śluzowe pliczków i języka, gdzie zmiany mogą imitować inne schorzenia, np. leukoplakię. Ustępowanie wykwitów z owłosionej skóry głowy związane jest z pozostawianiem blizn i trwałego wyłysienia.

Przebieg kliniczny postaci ogniskowej tocznia rumieniowatego jest najczęściej przewlekły z bardziej nasilonymi objawami skórnymi w okresie wiosennym i letnim. Stan ogólny chorych jest jednak dobry, a w badaniach pomocniczych zazwyczaj nie wykazuje się żadnych odchyleń od normy (niekiedy odczyn opadania krwinek czerwonych OB może być podwyższony, podobnie jak poziom gammaglobulin w surowicy krwi, nieraz obserwuje się obniżenie ilości białych krwinek).

Postaci postaci ogniskowej tocznia rumieniowatego

Odmiana obrzękowa ogniskowego tocznia rumieniowatego nie pozostawia blizn, rogowacenie mieszkowe może mieć jednak znaczne nasilenie.

Odmiana przerosła ogniskowego tocznia rumieniowatego przebiega z typowymi wyniosłymi zmianami, które ustępując pozostawiają trwałe, szpecące i głębokie blizny.

Odmiana hiprkeratotyczna lub grudkowa ogniskowego tocznia rumieniowatego charakteryzuje się nasilonymi procesami rogowacenia z pozostawieniem nierównych, pozaciąganych i wgłębiających się blizn.

Odmiana odmrozinowa ogniskowego tocznia rumieniowatego przebiega z wykwitami barwy fiołkowej, które są związane ze współistnieniem zaburzeń naczyniowych, najczęstsze ich lokalizacje to nos, małżowiny uszne i ręce.

Odmianę rozsiana ogniskowego tocznia rumieniowatego charakteryzują typowe zmiany obecne na twarzy, kończynach górnych i na skórze okolicy dekoltu.

Rozpoznanie postaci ogniskowej tocznia rumieniowatego

Diagnoza postaci ogniskowej tocznia rumieniowatego opiera się na stwierdzeniu zmian skórnych o typowych cechach i ze skłonnościami do pozostawiania blizn oraz charakterystycznej ich lokalizacji.

Ponadto niekorzystny wpływ promieniowania słonecznego i przewlekły przebieg schorzenia z okresami zaostrzeń i zwolnień procesu chorobowego, wskazują na postać ograniczoną tocznia rumieniowatego. Pomocniczą rolę odgrywają badania histologiczne i immunopatologiczne wycinków skórnych.

W różnicowaniu postaci ogniskowej tocznia rumieniowatego bierze się pod uwagę kilka schorzeń o podobnych cechach klinicznych. Wielopostaciowe wysypki rozwijające się w następstwie oddziaływania promieniowania słonecznego cechują się występowaniem rogowacenia mieszkowego i bliznowacenia, co różnicuje je z ograniczonym toczniem.

Trądzik różowaty natomiast przebiega z grudkami i krostkami, a pęcherzyca rumieniowa z wykwitami pęcherzowymi. Poza tym w procesie diagnostycznym należy wykluczyć gruźlicę toczniową (stwierdza się typowe guzki ze skłonnościami do rozpadu, niewystępowanie nadwrażliwości na światło słoneczne oraz znamienny obraz morfologiczny wycinków).

Leczenie postaci ogniskowej tocznia rumieniowatego

Ogólnoustrojowa terapia postaci ograniczonej tocznia rumieniowatego opiera się na stosowaniu półsyntetycznych preparatów o działaniu przeciwmalarycznym, jednak podczas ich podawania może dojść do rozwoju groźnych działań niepożądanych, dlatego konieczna jest regularna kontrola okulistyczna i laboratoryjna oraz wykonywanie okresowych badań enzymów wątrobowych.

Ponadto korzystne skutki osiąga się podając witaminę PP, czyli amid kwasu nikotynowego. Jeżeli schorzenie przebiega ze szczególnym nasileniem rogowacenia mieszkowego można zastosować aromatyczny retinoid. U części pacjentów skuteczne okazały się sulfony, jeśli są podawane przez okres kilku tygodni lub miesięcy (terapia ta może być kojarzona ze stosowaniem środków przeciwmalarycznych).

W postaciach, w których nie obserwuje się odpowiedzi na takie postępowanie, wskazane jest podawanie leku immunosupresyjnego - azatiopryny.

Leczenie miejscowe postaci ograniczonej tocznia rumieniowatego opiera się na stosowaniu maści zawierających preparaty z grupy glikokortykosteroidów, ponadto można wdrożyć leczenie zamrażaniem za pomocą płynnego azotu.

W większości przypadków postaci ogniskowej tocznia rumieniowatego powinno zalecać się stosowanie środków chroniących przed szkodliwym działaniem promieniowania słonecznego, co stanowi postępowanie profilaktyczne.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby skóry dla studentów medycyny i lekarzy", Stefania Jabłońska, Tadeusz Chorzelski, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Dermatologia i wenerologia, podręcznik dla szkół medycznych", wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa