Półpasiec

Półpasiec należy do grupy chorób wirusowych skóry i cechuje się występowaniem zmian o typie pęcherzyków i pęcherzy tylko po jednej stronie ciała. Charakterystyczne jest pojawienie się znacznych dolegliwości bólowych. Czynnikiem chorobotwórczym jest wirus ospy wietrznej i półpaśca.

Półpasiec dotyczy osób, które przechorowały ospę wietrzną w przeszłości, i u których doszło do uaktywnienia się utajonego zakażenia w zwojach czuciowych albo infekcja nastąpiła w wyniku kontaktu z osobą chorującą aktualnie na ospę wietrzną (drobnoustrój wywołujący obie jednostki chorobowe jest ten sam). Okres wylęgania półpaśca wynosi 1-2 tygodnie.

Wirus wykazuje powinowactwo do układu nerwowego, a zmiany na skórze dotyczą miejsc odpowiadających unerwieniu jednym lub kilkoma korzonkami tylnymi. Drobnoustrój rozprzestrzenia się do zwojów międzykręgowych lub zwojów czuciowych nerwów czaszkowych, niekiedy do nerwów obwodowych.

Ograniczony charakter półpaśca jest prawdopodobnie powiązany z występowaniem odporności wskutek przebycia ospy wietrznej. Zaburzenia immunologiczne (np. choroby nowotworowe, czy leczone immunosupresyjnie) sprzyjają rozwojowi zmian chorobowych, zwłaszcza o charakterze uogólnionym, przypominającym ospę wietrzną.

Objawy półpaśca

Pierwotną zmianą skórną jest pęcherz zawierający treść surowiczą i trwałą pokrywę. Wykwity są zgrupowane lub rozsiane w obrębie unerwionym przez dany segment lub segmenty, między nimi może występować skóra niezmieniona, nieobjęta procesem chorobowym i wysypką skórną. Najczęstszym umiejscowieniem w półpaścu jest twarz, zwłaszcza jej górna część, czyli okolica unerwione przez pierwszą gałąź nerwu trójdzielnego.

Jeśli półpasiec rozwija się w obrębie oczodołu istnieje ryzyko przejścia procesu na rogówkę, co zagraża rozwojem powikłań ocznych. Wykwity często obserwowane są na tułowiu, głównie na obszarze klatki piersiowej wzdłuż przebiegu nerwów międzyżebrowych. Zazwyczaj zmiany nie przekraczają linii środkowej ciała i występują jedynie jednostronnie.

Nieprawidłowości skórne są najczęściej poprzedzone rozmaicie nasilonymi nerwobólami, które ponadto utrzymują się przez cały okres trwania choroby (około 2-3 tygodnie). U osób starszych nieraz nerwobóle obecne są przez wiele miesięcy od całkowitego ustąpienia zmian skórnych, mogą mieć również charakter nawrotowy, nawet po wielu latach od wyzdrowienia. Cechą charakterystyczną półpaśca jest pozostawienie z reguły trwałej odporności.

Postaci półpaśca

Postać zgorzelinowa półpaśca cechuje się zmianami przebiegającymi z rozpadem z pozostawieniem zgorzelinowych owrzodzeń. Przebieg tych postaci choroby jest najczęściej ciężki i przewlekły Postać krwotoczna również należy do nasilonych odmian, które przebiegają z rozwojem wykwitów o charakterze krwotocznym.

Typ półpaśca zajmujący gałkę oczną niekiedy może prowadzić do jej zniszczenia, a uogólniona lub rozsiana postać pojawia się poza ogniskami pierwotnymi i zazwyczaj towarzyszy chłoniakom, czy przerzutom nowotworowym.

W przebiegu półpaśca mogą ponadto rozwinąć się powikłania, przede wszystkim pod postacią porażenia nerwów poruszających gałką oczną, zajęcia rogówki, upośledzenia słuchu (wskutek uszkodzenia nerwu słuchowego), porażenia nerwu twarzowego, zaopatrującego przede wszystkim mięśnie odpowiedzialne za ruchy mimiczne twarzy. Powikłaniami półpaśca są również bóle o charakterze neuralgicznym i uszkodzenia w obrębie nerwu trójdzielnego.

Rozpoznanie półpaśca

Rozpoznanie półpaśca nie nastręcza zazwyczaj trudności diagnostycznych, ponieważ w przebiegu choroby obserwuje się typowe objawy kliniczne. W różnicowaniu należy brać pod uwagę zmiany opryszczkowe (znamienna lokalizacja i nieco inny charakter wykwitów skórnych), odmianę pęcherzową róży (gwałtowny i nasilony przebieg ze znacznie podwyższoną temperaturą ciała, ponadto obserwuje się rumień, nie ma natomiast nerwobólów) i neuralgie innego pochodzenia (potwierdzeniem odmiany obecnej w półpaścu jest pojawienie się zmian skórnych).

Ponadto nawrotowy charakter półpaśca oraz występowanie rozsianych wysypek powinny skłonić do poszerzenia diagnostyki w kierunku współistnienia chłoniaków, innych schorzeń nowotworowych oraz jednostek chorobowych przebiegających z defektami odpowiedzi immunologicznej organizmu.

Leczenie półpaśca

Najskuteczniejszym lekiem w półpaścu jest działający przeciwwirusowo acyklowir, który jest stosowany we wlewach dożylnych lub doustnie (dawkowanie jest wyższe niż w przebiegu opryszczki). W przypadkach bardzo rozległych, powikłanych i uogólnionych, zwłaszcza jeśli współistnieją schorzenia układowe lub nowotwory, zaleca się jednak podawanie leku we wlewach dożylnych.

Ponadto w celu profilaktyki neuralgii, po ustaniu wysiewu pęcherzy, wskazane jest podawanie niewielkich dawek glikokortykosteroidów. W razie zgłaszania przez pacjentów bólu należy zastosować odpowiednie preparaty uśmierzające te dolegliwości.

Ze względu na częsty rozwój wtórnego zakażenia wskazane jest wdrożenie antybiotykoterapii, skierowanej przeciwko licznym szczepom bakteryjnym. Ponadto zaleca się witaminy z grupy B, przede wszystkim witaminę B1 i B12.

W terapii miejscowej stosuje się aerozole i płyny z lekami odkażającymi i antybiotykami oraz pasty i kremy odkażające, w okresie późniejszym z domieszką glikokortykosteroidów.

Rokowanie w półpaścu

Rokowanie w półpaścu jest pomyślne tylko w niektórych przypadkach i to pod warunkiem odpowiedniego leczenia. Częste powikłania związane z zajęciem procesem chorobowym różnych struktur sąsiadujących prognozują gorzej. Ponadto rokowanie jest niepomyślne w przypadku zmian uogólnionych, które świadczą o współistnieniu innych patologii.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby skóry dla studentów medycyny i lekarzy", Stefania Jabłońska, Tadeusz Chorzelski, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Dermatologia i wenerologia, podręcznik dla szkół medycznych", wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa