Otyłość prosta

Otyłość prosta jest przewlekłym schorzeniem, które charakteryzuje się nadmiernym odkładaniem się tkanki tłuszczowej, której waga przekracza 15 procent całkowitej masy ciała dorosłego mężczyzny i 25 procent wagi kobiety.

Wskaźnik BMI (body mass index) w otyłości prostej jest wyższy od wartości 30 kilogramów na metr kwadratowy (BMI wylicza się dzieląc masę ciała przez wzrost podany w metrach, podniesiony do potęgi drugiej).

Występowanie otyłości często związane jest z pogorszeniem jakości życia, niepełnosprawnością i chorobami prowadzącymi do wcześniejszego zgonu.

Otyłość prosta spowodowana jest nadmiernym przyjmowaniem pokarmów w stosunku do zapotrzebowania kalorycznego organizmu, dlatego jest nazywana otyłością pokarmową (lub samoistną). Częstość występowania jest wysoka, z dalszą tendencją wzrostową, w Polsce choroba dotyczy około 20 procent osób (w Stanach Zjednoczonych dla porównania przeszło 25 procent).

Przyczyny otyłości prostej

Dominującą rolę w powstawaniu otyłości prostej przypisuje się czynnikom genetycznym, niektóre źródła wskazują bowiem na przeszło 50 procentowy udział tych mechanizmów w rozwoju otyłości. Dziedziczenie zaburzeń ma najczęściej charakter wielogenowy.

Z czynników nabytych wymienia się przede wszystkim złe nawyki żywieniowe, zmniejszoną aktywność fizyczną, stres i dysfunkcje emocjonalne. Ponadto przyczyny kulturowe i tradycje rodzinne mogą odgrywać ważną rolę w niektórych przypadkach rozwoju otyłości prostej.

Dodatkowo, niektóre preparaty farmakologiczne wywołują tendencję do przyrostu masy ciała, np. leki hormonalne, glikokortykosteroidy, środki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne, czy preparaty obniżające ciśnienie tętnicze krwi. Również za czynnik ryzyka rozwoju otyłości prostej uznawana jest niska masa urodzeniowa, ale także wysokie BMI noworodka.

Objawy otyłości prostej

Otyłość prosta przebiega przede wszystkim z objawami chorób towarzyszących, czyli nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca i cukrzycy typu II. Ponadto związana jest z chorobą zwyrodnieniową stawów (jej przyczyną w otyłości jest nadmierne przeciążenie układu ruchu) i żylną chorobą zakrzepowo-zatorową.

Również otyłości prostej mogą towarzyszyć objawy kamicy pęcherzyka żółciowego, dny moczanowej, nowotworów i niewydolności nerek. Dodatkowo u kobiet występują zaburzenia miesiączkowania, nadmierne owłosienie w nietypowej dla kobiet lokalizacji i bezdech senny.

Sama otyłość prosta może przebiegać bezobjawowo lub być związana z dyskomfortem, utrudnieniem codziennego funkcjonowania i z problemami natury psychicznej. Niezwykle rzadko nie dochodzi do powstania powikłań pod postacią rozwoju chorób towarzyszących, których objawy są nieraz znacznie nasilone, a same te schorzenia zagrażają często życiu pacjenta.

Rozpoznanie otyłości prostej

Ustalenie rozpoznania otyłości prostej jest możliwe po stwierdzeniu nieprawidłowego wskaźnika BMI. Prawidłowo jego wartości, po podzieleniu wagi w kilogramach przez podniesiony do kwadratu wzrost w metrach, wynosić powinny 18,5-24,9 kilograma na metr kwadratowy.

O nadwadze mówi się jeśli BMI mieści się w przedziale 25-29,9, natomiast otyłość I stopnia stwierdza się, gdy wartości te wynoszą 30-34,9, a II stopnia 35-39,9. Skrajna otyłość (III stopnia) rozpoznawana jest jeśli BMI przekracza lub jest równe 40 kilogramom na metr kwadratowy.

Ponadto ważne jest odróżnienie, czy mamy do czynienia z otyłością brzuszną (trzewną), dotyczącą nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej w obrębie tułowia i jamy brzusznej (obwód talii u kobiet przekracza wówczas 79 centymetrów i 94 u mężczyzn), czy z otyłością typu gynoidalnego (udowo-pośladkowego), kiedy tkanka tłuszczowa gromadzi się przede wszystkim w obrębie pasa biodrowego i ud.

W różnicowaniu należy brać pod uwagę przede wszystkim schorzenia, które przebiegają z podwyższoną masą ciała, np. zespół Cushinga, zespół policystycznych jajników, niedoczynność tarczycy (lub przysadki), choroby natury genetycznej i inne.

Leczenie otyłości prostej

Podjęcie leczenia otyłości prostej jest konieczne u osób z nadwagą (BMI 25-29,9) i minimum jednym powikłaniem. Terapia jest prowadzona u każdego chorego z otyłością (BMI powyżej lub równe 30) niezależnie od obecności następstw zwiększonej masy ciała.

W leczeniu otyłości prostej konieczna jest współpraca dietetyka, rehabilitanta, psychologa i lekarza. Za sukces uznaje się obniżenie masy ciała o 10 procent i utrzymanie takiego stanu przez dłuższy okres czasu. Istnieje kilka metod postępowania: niefarmakologiczne, farmakologiczne i operacyjne.

Leczenie niefarmakologiczne otyłości prostej należy do zachowawczych sposobów terapii i opiera się przede wszystkim na wdrożeniu odpowiedniej diety, której przestrzeganie jest podstawową metodą postępowania. Dowóz energii powinien być niższy o 500-1000 kcal na dobę.

Konieczne jest ograniczenie przyjmowania tłuszczów, a wzbogacenie posiłków o dodatkowe porcje owoców i warzyw oraz o pokarmy resztkowe. Poza tym regularny wysiłek fizyczny i psychoterapia, modyfikująca zachowania, są innymi ważnymi metodami niefarmakologicznego leczenia otyłości.

Z leków zastosowanie znalazły preparaty sibutraminy i orlistatu, które podawane są w ściśle określonych przypadkach otyłości, podobnie jak metody operacyjne wskazane jedynie u niektórych pacjentów (polegają one na chirurgicznym zmniejszeniu pojemności żołądka).

Rokowanie w otyłości prostej

W przypadkach otyłości prostej wcześnie rozpoznanych i prawidłowo leczonych (przede wszystkim metodami zachowawczymi niefarmakologicznymi) rokowanie jest pomyślne. Gorsza prognoza dotyczy przypadków, w których rozwinęły się powikłania, wówczas rokowanie zależy od choroby towarzyszącej, będącej następstwem otyłości.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków