Otępienie naczyniopochodne

Otępienie naczyniopochodne charakteryzuje związek występowania objawów chorobowych z uszkodzeniami i procesami patologicznymi rozwijającymi się w obrębie naczyń mózgowych. Otępienie naczyniopochodne stanowi 10-20 proc. przypadków zaburzeń zachowania i poznawczych występujących u ludzi starszych.

Najczęstszą przyczyną rozwoju objawów otępienia naczyniopochodnego jest miażdżyca naczyń mózgowych lub procesy patologiczne zachodzące w niewielkich naczyniach krwionośnych zaopatrujących tkanki mózgu.

W otępieniu naczyniopochodnym wykrywa się liczne ogniska martwicze w korze mózgowej lub strukturach podkorowych, spowodowane zamknięciem dopływu krwi z dużych naczyń, może pojawić się pojedynczy zawał ważnego dla funkcjonowania organizmu obszaru.

Z innych przyczyn pojawienia się objawów otępienia naczyniopochodnego należy wymienić cukrzycę, nadciśnienie, układowe choroby tkanki łącznej, czy schorzenia prowadzące do mniejszych lub większych wylewów krwi do tkanek mózgowych. Również inne stany mogą doprowadzić do niedostatecznego ukrwienia struktur mózgowia i do rozwoju otępienia naczyniopochodnego.

Należy zaznaczyć, że przy otępieniu naczyniopochodnym często obserwowane jest nakładanie się na siebie zmian w obrębie naczyń z chorobą Alzheimera, w której obserwuje się odkładanie w tkankach mózgu tzw. złogów beta-amyloidu. W takich przypadkach otępienie ma charakter mieszany.

Objawy otępienia naczyniopochodnego

Otępienie naczyniopochodne częściej wywołane jest przez zmiany zachodzące w obrębie jąder podkorowych niż w korze mózgowej. Pojawiają się wówczas cechy zespołu parkinsonowskiego (sztywność mięśniowa, chód drobnymi krokami, spowolnienie ruchowe, zaburzenia równowagi, drżenia) i zespołu czołowego (odhamowanie zachowania, brak krytycyzmu i zdystansowania oraz wesołkowatość i nieodpowiedzialność).

Niekiedy objawami towarzyszącymi otępieniu naczyniopochodnemu są zaburzenia mowy, trudności w utrzymaniu równowagi, czy oczopląs, które są typowe dla uszkodzeń móżdżkowych. W przypadkach przeważającego zajęcia istoty białej obserwuje się najczęściej zaburzenia w oddawaniu moczu, nieprawidłowości ruchowe oraz obecność patologicznych odruchów chwytnych.

W badaniach obrazowych otępienia naczyniopochodnego (przede wszystkim w tomografii komputerowej i rezonansie magnetycznym) stwierdza się rozlane zmiany istoty białej mózgu o charakterze martwiczym i demielinizacyjnym, przede wszystkim dotyczące struktur ważnych dla funkcjonowania organizmu (wzgórze, hipokamp).

Podobne nieprawidłowości obserwowane są nieraz w korze mózgowej. Ponadto badana neuropsychologiczne wykazują obecność zespołu podkorowego pod postacią zwolnienia przetwarzania informacji, planowania i wykonywania zadań, pogorszenia pamięci i nieprawidłowego zachowania.

Dodatkowo w badaniach laboratoryjnych otępienia naczyniopochodnego można wykazać obecność czynników związanych z ryzykiem występowania miażdżycy lub charakterystyczne dla zaawansowanego procesu miażdżycowego.

Rozpoznanie otępienia naczyniopochodnego

W ustaleniu właściwego rozpoznania otępienia naczyniopochodnego pomocne są specjalnie opracowane kryteria. Często wykorzystuje się również skalę Hachinskiego, która różnicuje otępienie naczyniopochodne z chorobą Alzheimera. W różnicowaniu oprócz tego schorzenia należy brać pod uwagę otępienie z ciałami Lewy i postać czołowo-skroniową.

Pomocne w procesie diagnostycznym otępienia naczyniopochodnego może być stwierdzenie objawów miażdżycy i współistnienie nadciśnienia tętniczego krwi oraz przebyty w przeszłości udaru mózgu. Dla otępienia naczyniopochodnego również bardziej charakterystyczne jest skokowe pogarszanie się objawów i nieraz nagły początek.

W tej postaci częściej występują nieprawidłowości i odchylenia obserwowane w badaniu klinicznym pacjenta. Ponadto w ustaleniu rozpoznania ważne jest wykazanie na niektórych obszarach mózgu nieprawidłowości obecnych w tkankach. W tym celu wykonuje się badania obrazowe (tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny).

Leczenie otępienia naczyniopochodnego

W terapii otępienia naczyniopochodnego nie stosuje się preparatów farmakologicznych, które wykazują dużą skuteczność i są bezwzględnie wskazane. Można zalecić przyjmowanie środków poprawiających ukrwienie mózgu i uszczelniających naczynia. Przede wszystkim prowadzi się leczenie schorzenia podstawowego, w tym nadciśnienia tętniczego krwi, cukrzycy i miażdżycy.

W leczeniu otępienia naczyniopochodnego ważna jest także zmiana trybu życia i inne działania mające na celu profilaktykę chorób cywilizacyjnych, schorzenia te bowiem przyczyniają się w znacznej mierze do wystąpienia i nasilenia objawów chorobowych otępienia naczyniopochodnego.

Rokowanie przy otępieniu naczyniopochodnym

Otępienie naczyniopochodne ma przewlekły i postępujący charakter. Nieraz obserwuje się skokowe nasilanie się objawów chorobowych. Na ogół szybciej dochodzi do zgonu niż w przypadkach otępienia alzheimerowskiego.

Rokowanie w otępieniu naczyniopochodnym jest nieco lepsze przy prawidłowo leczonej chorobie podstawowej, co wydłuża życie pacjentów i hamuje postęp zmian.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków