Ostre zapalenie osierdzia

Ostre zapalenie osierdzia (łac. Pericarditis Acuta) to proces zapalny dotyczący worka osierdziowego. Zmiany zapalne obejmować mogą listek trzewny i/lub listek ścienny osierdzia z charakterystycznym odkładaniem włóknika na powierzchni osierdzia lub powstawaniem wysięku. Często zapaleniu osierdzia towarzyszy stan zapalny wsierdzia.

Do grupy objawów cechujących ostre zapalenie osierdzia zalicza się: bóle w klatce piersiowej, uczucie duszności oraz objawy ogólne związane z procesem zapalnym w osierdziu lub chorobą podstawową.

Osierdzie

Osierdzie (tzw. worek osierdziowy) to błona surowicza stanowiąca rodzaj worka otaczającego serce. Składa się z dwóch warstw - listków:
- listek trzewny (nasierdzie) - pokrywa bezpośrednio mięsień sercowy,
- listek ścienny - zamyka jamę osierdzia.

Przestrzeń oddzielająca oba listki wypełniona jest niewielką ilością płynu surowiczego zapobiegając wzajemnemu tarciu listków podczas pracy serca.

Fizjologicznie osierdzie chroni mięsień sercowy, zapewnia mu poślizg i uniemożliwia nadmierne rozciąganie się serca w czasie pracy.

Postacie kliniczne ostrego zapalenia osierdzia

Gruźlicze zapalenie osierdzia (łac. Pericarditis Tubefculosa)
Występuje w przebiegu gruźlicy i towarzyszą mu swoiste zmiany w płucach. Cechuje się dużym wysiękiem i długo utrzymującą się gorączką. Rozpoznanie opiera się na badaniu bakteriologicznym płynu wysiękowego. Istotną rolę w podjęciu właściwej terapii odgrywa wczesne postawienia diagnozy.

Ostre idiopatyczne zapalenie osierdzia (łac. pericarditis acuta benigna idiopathica)
To postać surowiczo-włóknikowego zapalenia osierdzia o nieznanej etiologii. Istotny wydaje się związek z przebytymi wcześniej infekcjami wirusowymi (np. wirus Coxsackie, mononukleozy zakaźnej) lub infekcją górnych dróg oddechowych. W przebiegu choroby rzadko dochodzi do dużego wysięku, niemniej jednak może pojawić się niewydolność krążenia i zaciskające zapalenie osierdzia.

Przyczyny zapalenia osierdzia

Ostre zapalenie osierdzia najczęściej ma podłoże:
- bakteryjne,
- wirusowe,
- reumatyzm,
- gruźlica.

Do stanu zapalnego osierdzia może dojść również w przebiegu zawału serca, mocznicy, kolagenoz i po torakotomii.

Objawy ostrego zapalenia osierdzia

Pierwszym objawem ostrego zapalenia osierdzia jest nagły ból w okolicy mostka promieniujący do barków i szyi oraz lewej łopatki, w kierunku dołka podsercowego. Ból cechuje nasilanie podczas oddychania i ruchu klatki piersiowej.

Pozostałe, ogólne objawy stanu zapalnego osierdzia to:
- duszność (w zapaleniu osierdzia z wysiękiem),
- osłabienie,
- poty,
- gorączka,
- dreszcze,
- tarcie osierdziowe (słyszalne przy lewym brzegu mostka lub tętnicy płucnej).

Tarcie osierdziowe może świadczyć o suchym zapaleniu osierdzia (pericarditis sicca) jak również postaci wysiękowej zapalenia.

W suchym zapaleniu osierdzia dochodzi do zmian włóknikowych. W zapaleniu osierdzia z wysiękiem dochodzi do bezwzględnego stłumienia serca, gdyż gromadzący się płyn uciska na mięsień sercowy i utrudnia jego akcje. Ze względu na obniżone właściwości mechaniczne ściany prawej komory w stosunku do komory lewej w wyniku stłumienia serca, dochodzi do utrudnienia rozkurczu i napełniania krwią w głównej mierze serca prawego. Prowadzi to do powstania trójkątnej sylwetki serca. A przy nagłym wzroście płynu wysiękowego lub krwi może dojść do niewydolności krążenia i tamponady serca.

Diagnoza ostrego zapalenia osierdzia

Diagnoza ostrego zapalenia osierdzia opiera się na stwierdzeniu objawów wysięku do worka osierdziowego lub wysłuchaniu tarcia osierdziowego.

W badaniach osłuchowych ostrego zapalenia osierdzia stwierdza się:
- tarcie osierdziowe (słyszalne przy lewym brzegu mostka lub tętnicy płucnej),
- niewidoczne uderzenie koniuszkowe,
- stłumienie tonów serca,
- szmer oskrzelowy i niewielkie rzężenia (objaw Ewarta),
- pojawienie się dodatkowego tonu osierdziowego,
- dziwaczny charakter tętna (pulsus paradoxus),
- możliwe migotanie i trzepotanie przedsionków.

W badaniach diagnostycznych stwierdza się następujące objawy ostrego zapalenia osierdzia:
- badanie radiologiczne wskazuje na powiększenie sylwetki serca w związku z obecnością płynu w worku osierdziowym,
- w badaniu EKG stwierdza się: uniesienie odcinka ST, ujemny załamek T oraz małą amplitudę zespołu QRS.

Leczenie ostrego zapalenia osierdzia

Leczenie zapalenia osierdzia jest głównie farmakologiczne i zależy od postaci klinicznej. W początkowym etapie terapia prowadzona jest w szpitalu. W przypadku gruźliczego zapalenia osierdzia leczenie polega na podawaniu tuberkulostatyków. W ostrym idiopatycznym zapaleniu osierdzia stosuje się salicylany, a w przypadku dużej bolesności ulgę choremu przynosi zastosowanie glikokortykosteroidów.

W leczeniu hydropatycznym stosuje się ciepłe okłady na serce, a zimne na ręce i nogi.

Przy dużych wysiękach konieczne jest cewnikowanie.

Żaneta Malec

Bibliografia

• "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
• "Interna Harrisona", Fauci, Braunwald, Isselbacher, Wilson, Martin, Kasper, Hauser, Longo, wyd. Czelej, Lublin
• "Choroby wewnętrzne", Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
• "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

Wątki Ostre zapalenie osierdzia
odkładanie włóknika bóle w klatce piersiowej uczucie duszności infekcje wirusowe tarcie osierdziowe szmer oskrzelowy kolagenoza torakotomia worek osierdziowy powstawanie wysięku wysięk stan zapalny wsierdzia listek trzewny listek ścienny osierdzia nasierdzie gruźlica reumatyzm uderzenie koniuszkowe