Ostre ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Ostre ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest to stan zapalny, rozwijający się nagle, spowodowany występowaniem bakterii w obrębie płynu mózgowo-rdzeniowego. Proces obejmuje pajęczynówkę i oponę miękką wraz z przestrzenią podpajęczynówkową i charakteryzuje się podwyższonym poziomem neutrofilów w płynie mózgowo-rdzeniowym, nieleczony prowadzi do rozwoju stanu zapalnego mózgu.

Choroba może być wywołana przez różne bakterie. U niemowląt czynnikami sprawczymi są paciorkowce, listerie i Escherichia coli, u dzieci natomiast za ponad połowę przypadków odpowiada zakażenie Haemophilus influenzae, u młodzieży najczęstszym patogenem jest dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (Neisseria meningitidis) i dwoinka zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae).

U osób dorosłych oprócz powyższych dwóch bakterii do rozwoju zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych może dojść w następstwie infekcji listeriami, gronkowcami, Borrelią, Pseudomonasem. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, przez krew, przez ciągłość z sąsiednich tkanek i bezpośrednio w wyniku czaszkowo-mózgowych urazów otwartych.

Objawy ostrego ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Początek ostrego ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych występuje nagle, z reguły bez objawów zwiastunowych. W ciągu niedługiego okresu czasu dochodzi do rozwoju stanu bezpośredniego zagrożenia życia. Pacjent skarży się na bóle głowy, głównie o charakterze pulsującym lub rozpierającym, nieustępujące po zastosowaniu leków przeciwbólowych. Poza tym występują nudności i wymioty oraz wysoka gorączka. Pojawia się światłowstręt i objawy oponowe (np. sztywność karku).

Pacjent ma zaburzenia przytomności - łącznie ze śpiączką, występują drgawki pod postacią pierwotnie uogólnionych lub ogniskowych napadów padaczkowych. W przebiegu choroby pojawiają się niedowłady ze wzrostem napięcia mięśni i objawy wynikające z uszkodzenia nerwów czaszkowych. W skrajnych przypadkach występuje niewydolność oddechowa zagrażająca życiu.

W wyniku obniżonej odporności pojawia się opryszczka, a w przebiegu infekcji meningokokowej wylewy śródskórne i wybroczyny (rozwinąć może się zespół wzmożonego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego - DIC) Również może dojść do uszkodzenia móżdżku - w wyniku tego wystąpić mogą zaburzenia chodu i równowagi, niewyraźna mowa, niezborność ruchów, drżenia.

W surowicy krwi pacjenta obserwuje się wzrost poziomu białych krwinek, przyspieszone opadanie krwinek czerwonych (OB) i podwyższone stężenie białka C-reaktywnego, jako wykładniki stanu zapalnego toczącego się w organizmie. Badanie laboratoryjne płynu mózgowo-rdzeniowego wykazuje wzrost liczby komórek (zwłaszcza neutrofilów), żółtawy odcień, wzrost poziomu białka, a obniżone stężenie glukozy, płyn wycieka pod zwiększonym ciśnieniem.

Rozpoznanie ostrego ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Podstawą rozpoznania ostrego ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest dobrze zebrany wywiad, obraz kliniczny i stwierdzenie charakterystycznych zmian w płynie mózgowo-rdzeniowym, pobranym w trakcie nakłucia lędźwiowego. Z badań obrazowych wykonuje się tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny głowy, które jednak nie są konieczne do ustalenia rozpoznania.

Również wykazanie obecności bakterii w płynie mózgowo-rdzeniowym lub krwi (przez posiew lub wykrycie swoistego antygenu) oraz badanie serologiczne stężenia przeciwciał w surowicy krwi są pomocne w postawieniu właściwej diagnozy. Należy również szukać pierwotnego ogniska zakażenia (np. ostre ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może rozwinąć się w przebiegu zapalenia płuc lub ucha środkowego).

W różnicowaniu ostrego ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych bierze się pod uwagę inne stany przebiegające z podobnymi objawami: wirusowe, gruźlicze, pierwotniakowe i grzybicze zakażenia ośrodkowego układu nerwowego, krwawienia do przestrzeni podpajęczynówkowej, ropnie i ropniaki, a także sprawy nowotworowe struktur ośrodkowego układu nerwowego.

Leczenie ostrego ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

W ostrym okresie ostrego ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych leczenie powinno być prowadzone na oddziale intensywnej opieki medycznej. W terapii stosowane są leki przeciwobrzękowe i przeciwzapalne, niemniej podstawą postępowania jest antybiotykoterapia - należy ją rozpocząć natychmiast po pobraniu krwi na posiew mikrobiologiczny i przeprowadzeniu nakłucia lędźwiowego w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego. Najczęściej stosowanymi antybiotykami są cefalosporyny, ewentualnie w skojarzeniu z innymi lub w przypadkach szczególnych wskazań - inne antybiotyki.

Rokowanie ostrego ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Średnia śmiertelność wynosi 10-30 procent wszystkich chorych. W przypadku rozwoju posocznicy rokowanie jest zdecydowanie gorsze. Ponadto często w okresie zdrowienia pojawiają się powikłania (obrzęk mózgu, wodogłowie, ropień, zatory naczyń mózgowych, stan padaczkowy, upośledzenie słuchu, zaburzenia mowy).

Rokowanie przy ostrym ropnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych dodatkowo pogarsza starszy wiek pacjenta, obniżona odporność, większa zjadliwość szczepu bakteryjnego wywołującego chorobę oraz późne wdrożenie leczenia i rozwój wstrząsu, zaburzeń przytomności lub drgawek w ostrym okresie trwania choroby. U części pacjentów przez całe życie utrzymują się niektóre objawy neurologiczne, mimo skutecznie przeprowadzonej antybiotykoterapii i wyeliminowaniu czynnika sprawczego.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Medycyna wewnętrzna", Gerd Herold i współautorzy, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Pediatria", red. nauk. Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Neurologia praktyczna", Antoni Prusiński, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa