Osteoporoza

Osteoporoza jest chorobą uogólnioną układu kostnego, związaną ze zmniejszeniem masy kostnej i zaburzeniami mikrobudowy kości, doprowadzającymi do zwiększonego ryzyka złamań. Schorzenie należy do najczęstszych chorób występujących w starszym wieku, zwłaszcza u kobiet po menopauzie.

U podstawy zmian leżą zaburzenia metaboliczne przemiany kostnej. Równowaga w procesie tworzenia i niszczenia struktury kostnej przez komórki powinna być zachowana. Wpływ na to wywierają czynniki hormonalne, takie jak witamina D, parathormon, hormony płciowe, kalcytonina, które prowadzą do regulacji poziomu gospodarki wapniowo-fosforowej na poziomie nerek, przewodu pokarmowego i tkanki kostnej.

Do osteoporozy może dojść, kiedy procesy niszczenia (resorpcji) przeważają nad tworzeniem struktury kości. Beleczki budujące kość stają się cieńsze i słabsze. Do czynników ryzyka rozwoju osteoporozy należą między innymi: niedobór estrogenów, niskie spożycie wapnia, czynniki genetyczne, mała aktywność fizyczna, niedobór testosteronu, proces starzenia się oraz wiele innych.

Objawy osteoporozy

Do momentu pojawienia się złamań osteoporoza przebiega bezobjawowo (niekiedy występować mogą bóle kostne, szczególnie w okolicy pleców). W przypadku współistnienia innych chorób stwierdza się jedynie objawy schorzenia podstawowego. Jedynie nieprawidłowe wyniki badań pomocniczych wskazywać mogą na obecność osteoporozy.

W badaniach laboratoryjnych krwi ocenia się gospodarkę wapniowo-fosforanową, a także stężenie substancji wskazujących na wzmożony proces tworzenia bądź niszczenia tkanki kostnej - nie zaleca się rozpoznawania osteoporozy w oparciu o ich poziom. Ponadto laboratoryjnie wykryć można nieprawidłowości związane z istnieniem choroby podstawowej, odpowiedzialnej za rozwój osteoporozy.

W badaniach obrazowych zastosowanie znalazło wykonanie podstawowego zdjęcia rentgenowskiego kości, na którym uwidacznia się zmniejszona gęstość, cienka warstwa korowa w obrębie kości długich, wyraźniejszy obraz blaszek granicznych trzonów kręgów oraz obecność złamań kompresyjnych w przebiegu osteoporozy. Ze specjalistycznych badań wykonywana jest tzw. densytometria kości, ujawniająca pewne zmiany w przebiegu choroby.

Rozpoznanie osteoporozy

Rozpoznanie osteoporozy jest ustalane w oparciu o objawy kliniczne, wyniki badań radiologicznych i specjalistycznych. W niektórych przypadkach wymagane jest przeprowadzenie biopsji kości. Rozpoznanie osteoporozy może być ustalone jedynie po wykluczeniu innych stanów chorobowych.

Podejrzenie wysuwa się na podstawie istnienia czynników ryzyka. Bezwzględnie osteoporozy należy poszukiwać w przypadku wystąpienia złamań wskutek zadziałania bodźców cechujących się niską energią u osób po 45. roku życia. Osteoporoza pierwotna wymaga różnicowania z wrodzoną łamliwością kości, osteopenią fizjologiczną, osteomalacją, osteoporozą występującą w przebiegu różnych schorzeń oraz osteoporozą miejscową.

Leczenie osteoporozy

Postępowanie terapeutyczne w przypadku osteoporozy powinno być skierowane na zapobieganie złamań kości przez regulację procesów tworzenia i resorpcji tkanki kostnej. Należy stosować dietę bogatą w wapń i zawierającą odpowiednie ilości witaminy D, wykonywać ćwiczenia fizyczne. Zaleca się również odstawienie papierosów i alkoholu oraz kawy, co zabezpiecza przed złamaniami.

Podawanie konkretnych leków związane jest z wynikami badań i współistnieniem chorób towarzyszących. Z środków farmakologicznych zastosowanie znalazły preparaty wapnia, podawane praktycznie we wszystkich rodzajach osteoporozy, wzrost stężenia wapnia w surowicy powoduje bowiem zmniejszenie procesów rozpadu kostnego.

Witamina D i jej metabolity zwiększają wchłanianie wapnia w jelicie i pobudzają tworzenie tkanki kostnej. Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej jest zasadne szczególnie u kobiet po menopauzie, gdy stwierdza się szybkie tempo przebudowy kostnej (najczęściej podawane są koniugowane estrogeny naturalne lub 17-beta-estradiol, ewentualnie z progesteronem).

Leczenie terapią hormonalną musi przebiegać pod kontrolą ginekologiczną i okresowo wykonywaną mammografią, gdyż wiąże się z wyższym ryzykiem pojawienia się nowotworów złośliwych macicy i piersi. Kalcytoninę podaje się chorym ze wzmożoną przebudową tkanki kostnej, nie należy jej jednak stosować w sposób ciągły. Bisfosfoniany mogą zastąpić kalcytoninę, hamują one procesy rozpadu tkanki kostnej. Obecnie stosowane są jako leki pierwszego rzutu w leczeniu osteoporozy.

Rokowanie przy osteoporozie

Rokowanie u chorych cierpiących na osteoporozę zależne jest od przyczyny wywołującej chorobę, a także od stopnia zaawansowania zmian kostnych w momencie wykrycia schorzenia oraz zastosowanego leczenia.

Złamania, szczególnie w obrębie szyjki kości udowej, występujące przede wszystkim o osób w podeszłym wieku, znacznie pogarszają rokowanie, stają się przyczyną niesprawności, a nawet zagrażają życiu pacjenta.

W przypadku wdrożenia odpowiedniego leczenia rokowanie w osteoporozie jest pomyślne. Należy pamiętać o przestrzeganiu zaleceń ogólnych zapobiegających pogłębianiu się zmian i poprawiających rokowanie.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków