Ospa wietrzna

Ospa wietrzna jest schorzeniem skóry o charakterze zakaźnym, wywołana jest wirusem ospy wietrznej i półpaśca. Choroba najczęściej dotyczy osób między 1. a 14. rokiem życia. Zakaźność jest znaczna (zwłaszcza u dzieci) i rozpoczyna się 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki, trwa aż do przyschnięcia strupów.

Źródłem zakażenia ospą wietrzną jest osoba chorująca na ospę wietrzną lub półpasiec. Materiał zakaźny to wydzielina z nosa lub gardła oraz zawartość pęcherzyków. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, przez kontakt bezpośredni lub zainfekowane przedmioty. W przebiegu choroby stwierdza się obecność niezbyt nasilonych objawów ogólnoustrojowych.

Zakażenie ospą wietrzną

Wirus ospy wietrznej i półpaśca wnika przez błonę śluzową górnych dróg oddechowych, a następnie namnaża się w węzłach chłonnych. Po kilku dniach zakażeniu ulegają wątroba i śledziona, a następnie wirusy przenikają do skóry i błon śluzowych, rzadko może dojść do rozwoju powikłań narządowych.

Ponadto przeciwciała odpornościowe pojawiają się pod koniec pierwszego tygodnia zakażenia, a ich miano narasta w ciągu następnych dwóch tygodni trwania choroby. Wirus pozostaje uśpiony w zwojach rdzeniowych czuciowych oraz niektórych nerwów czaszkowych. Może nastąpić wtórne uaktywnienie się choroby, tym razem przebiega jednak pod postacią półpaśca.

Objawy ospy wietrznej

Okres wylęgania ospy wietrznej wynosi 11-23 dni. Początkowo obserwuje się objawy zwiastunowe, które rzadko jednak występują u dzieci. Trwają one jeden do dwóch dni, cechują się stanami podgorączkowymi, bólami głowy i mięśni, oraz zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi.

Pojawiająca się wysypka ma wielopostaciowy charakter, stale dochodzi do ewolucji wykwitów. Najpierw występuje czerwona plamka, później grudka i pęcherzyk z przejrzystym płynem ulegającym następnie zmętnieniu. Kolejno powstaje strup, a po jego odpadnięciu obserwuje się zanikające brunatne przebarwienia. Cechą charakterystyczną wysypki jest jej pojawienie się w kilku rzutach.

Lokalizacja ospy wietrznej jest raczej dośrodkowa, wykwity występują najliczniej na skórze tułowia, głowy (również na owłosionej skórze), mniej nieprawidłowości stwierdza się natomiast na kończynach, niezwykle rzadko procesem chorobowym objęte są dłonie i podeszwy.

Wykwity na plecach określane są mianem gwiaździstego nieba. Ponadto nieraz zajęte są błony śluzowe, na których wysypki mają charakter czerwonych plam lub pęcherzyków, szybko pękających i pozostawiających powierzchowne ubytki pokryte resztkami tkanki nabłonka.

Objawami towarzyszącymi wysypce są przede wszystkim gorączka (zwykle umiarkowana), świąd skóry i uogólnione powiększenie węzłów chłonnych. Nietypowymi odmianami schorzenia są postaci: pęcherzowa, krwotoczna i zgorzelinowa (rozwijająca się w wyniku zakażenia gronkowcami lub paciorkowcami).

Rozpoznanie ospy wietrznej

Ospa wietrzna nie jest schorzeniem trudnym do rozpoznania. W procesie diagnostycznym niezwykle ważny jest wywiad chorobowy i stwierdzenie typowych zmian skórnych z gorączkowym przebiegiem.

Ponadto można wykazać obecność wirusa w wykwitach chorobowych przez wykonanie specjalistycznych badań. Również metody serologiczne znalazły zastosowanie w potwierdzaniu ospy wietrznej (wykrywa się wzrost miana przeciwciał przeciwwirusowych).

Leczenie ospy wietrznej

U osób z prawidłową odpornością i niepowikłanym przebiegiem choroby, leczenie jest wyłącznie objawowe. Miejscowo stosuje się środki o działaniu odkażającym, np. neomycynę w aerozolu. Przeciwświądowo podaje się leki przeciwhistaminowe, nieraz konieczne jest zbicie gorączki przez zastosowanie preparatów farmakologicznych. Ponadto zaleca się przyjmowanie witamin, a lek przeciwwirusowy acyklowir, jest podawany w nasilających się dolegliwościach.

Osoby ze spadkiem odporności lub powikłanym przebiegiem zawsze wymagają terapii acyklowirem stosowanym dożylnie. Profilaktyka ospy wietrznej jest związana z izolacją chorych do przyschnięcia strupów lub podaniem szczepionki w przypadkach ze szczególnymi wskazaniami, co wiąże się z wysoką skutecznością, sięgającą nawet 70-90 procent.

Powikłania ospy wietrznej

W przebiegu ospy wietrznej może dojść do rozwoju powikłań, które nieraz stanowią zagrożenie dla pacjenta. Może pojawić się przede wszystkim śródmiąższowe olbrzymiokomórkowe zapalenie płuc, ponadto nieraz rozwijają się zmiany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego pod postacią zapalenia móżdżku (typowo u dzieci), pozakaźnego zapalenia mózgu (częściej u dorosłych), limfocytowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, poprzecznego zapalenia rdzenia kręgowego, czy porażenia nerwów czaszkowych.

Rzadko obserwowane są: zapalenie mięśnia sercowego, osierdzia, nerek, wątroby, stawów, jąder, czy rogówki. Ponadto może dojść do obniżenia poziomu płytek w surowicy krwi, co objawia się zaburzeniami krzepnięcia. Do powikłań ospy wietrznej należą również nadkażenia bakteryjne, np. róża, czyrak, ropień, ropowica tkanek miękkich, czy odoskrzelowe zapalenie płuc.

Ospa wietrzna w ciąży

Jeżeli kobieta spodziewająca się dziecka przechoruje ospę wietrzną, istnieje prawdopodobieństwo pojawienia się zespołu ospy wietrznej wrodzonej. Objawy występują przede wszystkim u noworodków matek, które przebyły zakażenie w I lub II trymestrze ciąży, ryzyko przejścia infekcji na płód wynosi kilka procent.

Ospa wietrzna wywołuje szereg wad wrodzonych, m. in. blizny skórne, niedorozwój kończyn, zanik mięśni, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (zanik kory mózgu, niedorozwój móżdżku, uszkodzenie nerwu twarzowego i inne). Ponadto może dojść do zniszczenia narządu wzroku i wystąpienia ospy wietrznej noworodków.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby skóry dla studentów medycyny i lekarzy", Stefania Jabłońska, Tadeusz Chorzelski, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Dermatologia i wenerologia, podręcznik dla szkół medycznych", wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa