Nietrzymanie moczu u kobiet

Międzynarodowa definicja mówi o tym, że nietrzymanie moczu jest to stan, w którym brak kontroli oddawania moczu skutkuje problemami higienicznymi i utrudnia kontakty międzyludzkie. Nietrzymanie moczu nie jest uznawane za odrębną jednostkę chorobową, a jedynie za objaw, który może wystąpić w przypadku wszelkich zaburzeń czynnościowych i patologii w obrębie dolnych dróg moczowych (wady wrodzone, przetoki moczowe), układu nerwowego (przepukliny oponowo-rdzeniowe, guzy i urazy rdzenia kręgowego, stwardnienie rozsiane).

Wysiłkowe nietrzymanie moczu rozpoznajemy, gdy występuje niekontrolowany wypływ moczu pod wpływem wzrostu ciśnienia wewnątrz jamy brzusznej, np. po kaszlu lub wysiłku fizycznym. Problemy z kontrolą oddawania moczu mogą pojawić się już w wieku rozrodczym, ale zdecydowana większość przypadków dotyczy kobiet w okresie pomenopauzalnym.

Nietrzymanie moczu ma duże znaczenie społeczne i ekonomiczne. W związku ze starzeniem się społeczeństwa częstość występowania schorzenia wzrasta, wpływając tym samym na jakość życia społeczeństw. Czynnikami ryzyka wystąpienia nietrzymania moczu są: podeszły wiek, liczne porody z noworodkami z wysoką masą urodzeniową, przebyte zabiegi ginekologiczne, przewlekłe zaparcia, choroby z towarzyszącym kaszlem, otyłość, niektóre leki obniżające ciśnienie krwi, przeciwlękowe i moczopędne.

Rodzaje nietrzymania moczu u kobiet

Podział nietrzymania moczu opiera się w dużej mierze o przyczyny powstawania patologii. Wyróżnia się wysiłkowe nietrzymanie moczu (spowodowane nadmierną ruchomością szyi pęcherza moczowego i niewydolnością zwieracza), naglące nietrzymanie moczu (powstałe wskutek zbyt dużej aktywności mięśnia wypieracza i niskiej rozciągliwości ściany pęcherza moczowego), nietrzymanie moczu z przepełnienia (gdy występuje przeszkoda w odpływie moczu i przy niewydolności mięśnia wypieracza) oraz nietrzymanie moczu pozazwieraczowe (wskutek występowania przetok i wad rozwojowych).

Rozpoznanie nietrzymania moczu u kobiet

W postępowaniu diagnostycznym przy nietrzymaniu moczu u kobiet należy wziąć pod uwagę charakter nietrzymania moczu i stopień dolegliwości. Istotne znaczenie ma zebranie wywiadu uzupełnionego o specjalne kwestionariusze pomagające w zróżnicowaniu przyczyn dolegliwości. Badanie ginekologiczne pozwala ocenić położenie narządów miednicy małej i ich ruchomość oraz stan hormonalny (objawy obniżenia poziomu estrogenów w organizmie).

Badanie zewnętrznych narządów płciowych jest pomocne w ocenie aparatu więzadeł pochwy i cewki moczowej. Ważne w postępowaniu diagnostycznym jest prowadzenie dzienniczka mikcji, w którym zawarta jest objętość dobowa, liczba czynności oddawania moczu w ciągu dnia i średnia objętość moczu podczas każdej mikcji. Ze specjalistycznych testów wykonuje się próbę Bonneya (przy wypełnieniu pęcherza moczowego poleca się wykonanie próby kaszlowej), test podpaskowy (ocenia stopień nietrzymania moczu i skuteczność leczenia), test patyczkowy (wykazuje ruchomość szyi pęcherza moczowego i bliższego odcinka cewki moczowej).

W diagnostyce wykonuje się badanie urodynamiczne (pomiar czynności mięśnia wypieracza pęcherza, szyjki pęcherza i zwieracza zewnętrznego cewki moczowej-części dolnego układu moczowego, od których zależy prawidłowe opróżnianie pęcherza moczowego), ultrasonografię i rezonans magnetyczny.

Z racji częstszego występowania zakażeń układu moczowego u kobiet z nietrzymaniem moczu zasadne jest przeprowadzenie analizy moczu, jego posiewu i określeniu wrażliwości drobnoustrojów na konkretny antybiotyk w celu wdrożenia właściwego leczenia.

Leczenie nietrzymania moczu u kobiet

Leczenie nietrzymania moczu obejmuje wiele aspektów począwszy od zmiany zachowań pacjenta i metod fizjoterapii przez wykorzystywanie specjalnych narzędzi w innych metodach zachowawczych i leczenie farmakologiczne, aż po chirurgiczne leczenie wysiłkowego, czy nagłego nietrzymania moczu.

Wybór postępowania terapeutycznego przy nietrzymaniu moczu u kobiet zależy m. in. od mechanizmu powstania dysfunkcji, stopnia zaawansowania, wpływu na jakość życia, płci i wieku pacjenta oraz chorób współistniejących; bierze się również pod uwagę skuteczność oraz powikłania ewentualnego leczenia. Istotny jest również aspekt psychologiczny, czy skuteczność poprzedniej terapii. Dostępność metody i akceptacja przez pacjenta sposobu leczenia mają oczywiste znaczenie w wyborze terapii.

Zmiana zachowań jest programem edukacyjnym, który uczy chorego, jak kontrolować objawy ze strony układu moczowego. Nadmiar płynów i kofeiny oraz wstrzymywanie mikcji są przyzwyczajeniami, które można modyfikować. Program może zawierać dzienniczek mikcji, zapotrzebowanie płynowo-dietetyczne, oddawanie moczu o określonej porze i hamowanie nagłego parcia.

Największe znaczenie w farmakologicznym leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu mają agoniści receptorów alfa-adrenergicznych, zwiększający napięcie zwieracza wewnętrznego cewki (pseudoefedryna). Drugą grupą leków są estrogeny stosowane u kobiet po menopauzie. Uważa się, że estrogeny wpływają na receptory adrenergiczne, uszczelniają śluzówkę cewki i poprawiają ukrwienie pochwy.

Podstawą leczenia nietrzymania moczu w wyniku nadczynności mięśnia wypieracza są leki antymuskarynowe stosowane do hamowania jego czynności (np. chlorek oksybutyniny) Chirurgiczne leczenie nietrzymania moczu poprawia zdolność przeciwstawiania się zwiększonemu ciśnieniu śródbrzusznemu. Lepsze podparcie cewki moczowej może dać korzyści pacjentom ze zwiększoną ruchomością cewki moczowej oraz niewydolnością jej wewnętrznego zwieracza.

Istnieje wiele możliwości skutecznego leczenia nietrzymania moczu. W związku z tym dysfunkcji tej nie należy traktować jako wstydliwej, czy nieuniknionej w procesie starzenia. Wcześnie postawiona diagnoza pozwala bowiem na szybsze i bardziej efektywne leczenie, dlatego nie wolno czekać z zasięgnięciem porady lekarskiej-z upływem czasu objawy schorzenia stają się nieodwracalne.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Położnictwo i ginekologia", red. nauk. Grzegorz H. Bręborowicz, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Ginekologia praktyczna", red. Pschyrembel Willibald, Strauss Günter, Petri Eckhard, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Ginekologia Podręcznik dla lekarzy i studentów" pod red. Zbigniewa Słomko, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Chirurgia Podręcznik dla studentów", pod red. Jana Fibaka, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa