Niepłodność

Niepłodność rozpoznaje się, kiedy kobieta nie zachodzi w ciążę przez okres jednego roku pod warunkiem regularnego współżycia płciowego z przeciętną częstością 3-4 razy na tydzień, bez stosowania żadnych metod antykoncepcyjnych. Niepłodność dotyczy nawet kilkunastu procent par w wieku rozrodczym. Ze względu na duży zasięg choroby, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) traktuje ją jako schorzenie społeczne. Rozróżnia się dwa aspekty: niemożność zajścia w ciążę i niemożność donoszenia dziecka.

Przyczyny niepłodności są bardzo zróżnicowane i nie zawsze łatwe w rozpoznaniu. Do najczęstszych należą: zmniejszona liczba plemników lub ich nieprawidłowa ruchomość i budowa, nieprawidłowości w funkcjonowaniu jajników i schorzenia jajowodów, a także czynniki szyjkowe i maciczne. Uwagę zwraca się też na ogólnospołeczne trendy dotyczące płodności i rozrodu.

Kobiety, współcześnie później podejmują decyzję o rozpoczęciu macierzyństwa, ponadto istnieje szereg metod antykoncepcyjnych powszechnie stosowanych przez osoby w wieku rozrodczym. Model życia kobiety zmienił się w przeciągu ostatnich lat - najpierw podejmuje ona studia, później dąży do zdobycia sukcesów zawodowych, a dopiero w następnej kolejności podejmuje decyzje na temat chęci posiadania potomstwa, osiągając wiek, w którym trudniej jest zajść w ciążę.

Istnieje szereg czynników środowiskowych obniżających płodność, m. in. palenie papierosów, spożywanie alkoholu, stresujący tryb życia, czynniki chemiczne mogą bezpośrednio uszkadzać plemniki (np. ropa naftowa i jej pochodne, lakiery, gazy ulatniające się podczas spawania, środki ochrony roślin używane w rolnictwie i ogrodnictwie).

Z czynników fizycznych wymienia się silne pola elektromagnetyczne, wysoką temperaturę, które również uszkadzają plemniki. Noszenie ciasnych ubrań może spowodować wciskanie jader do kanałów pachwinowych, co upośledza proces tworzenia zdrowych plemników.

Rozpoznanie niepłodności

W postępowaniu diagnostycznym stosowane są różne metody umożliwiające ustalenie właściwego rozpoznania i przyczyn niepłodności. Szczegółowo zebrany wywiad musi dostarczać informacji na temat ogólnego stanu zdrowia, współistnienia chorób, przyjmowanych leków, schorzeń występujących w rodzinie, a u kobiet także powinien obejmować długość trwania, nasilenie krwawień i odchylenia w cyklach miesiączkowych, a także przebyte zapalenia w obrębie jamy brzusznej i interwencje chirurgiczne podejmowane na tym obszarze.

Prawidłowo zebrany wywiad ukierunkowuje diagnostykę na właściwe tory. W dalszej kolejności wykonuje się badanie nasienia (m. in. określa się liczbę plemników w 1 mililitrze oraz ich ruchomość i dokładną budowę) - wyniki badań należy zinterpretować również pod kątem wykonywanej przez mężczyznę pracy.

Dodatkowo metoda codziennego mierzenia temperatury podstawowej ciała tuż po obudzeniu przez kobiety i obserwacja śluzu szyjkowego mogą dostarczyć informacji na temat funkcji jajników, czy zachodzi w nich regularna, comiesięczna owulacja.

Z badań obrazowych pomocne przy ustalaniu rozpoznania mogą być: ultrasonografia zwłaszcza przezpochwowa (ocenia strukturę jajników i błony śluzowej macicy), badania endoskopowe (laparoskopia, histeroskopia - oceniają stan anatomiczny narządów płciowych kobiety; laparoskopia - jajników, histeroskopia - jamy macicy) oraz tzw. histerosalpingografia opierająca się na wykonywaniu zdjęć radiologicznych po podaniu środka cieniującego.

Z badań laboratoryjnych ocenia się stężenia hormonów, przede wszystkim w surowicy krwi. Także w niektórych przypadkach zaleca się wykonanie badań genetycznych, bakteriologicznych i immunologicznych (te ostatnie służą wykrywaniu przeciwciał przeciwplemnikowych obecnych u kobiet i wywołujących zlepianie się plemników).

Leczenie niepłodności

Rozpoznanie niepłodności wiąże się z możliwością podjęcia różnych metod postępowania terapeutycznego, zależnych przede wszystkim od przyczyny wywołującej niepłodność. Istnieją trzy podstawowe sposoby leczenia: stosowanie środków farmakologicznych, postępowanie chirurgiczne lub techniki rozrodu wspomaganego medycznie.

W leczeniu farmakologicznym podaje się antyestrogeny, gonadotropiny, analogi gonadoliberyn, hormony steroidowe, antybiotyki i hormony tarczycy. Metody chirurgiczne stosowane są gdy jest wskazana operacyjna poprawa jajowodów i tkanek okołojajowodowych, bądź konieczne jest usunięcie nieprawidłowych struktur z jamy macicy.

Ogólnie uznaje się zasadę, że metoda wyboru postępowania leczniczego powinna być najskuteczniejsza w danym przypadku klinicznym niepłodności i doprowadzić do urodzenia zdrowego dziecka, przy czym koszty leczenia mają być jak najniższe, a efekt terapeutyczny osiągnięty jak najszybciej, najlepiej na trwałe.

W leczeniu zainteresowanej pary i w swoim działaniu lekarz posługuje się przede wszystkim statystyką, która pozwala jedynie na przybliżone określenie szansy na zajście w ciążę, nie można bowiem udzielić konkretnej odpowiedzi na pytanie dotyczące możliwości urodzenia zdrowego dziecka w przyszłości, po zastosowanym leczeniu.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Położnictwo i ginekologia", red. nauk. Grzegorz H. Bręborowicz, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa