Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy (Hypothyreosis) to choroba będąca następstwem niedoboru hormonu tarczycy. W niedoczynności tarczycy stężenie we krwi tyroksyny i trójjodotyroniny jest obniżone. Niedobór hormonalny powoduje zaburzenia metaboliczne m. in. upośledzenie zdolności odbudowy związków wysokoenergetycznych i użytkowania energii w nich zawartej oraz obniżenie zużycia tlenu.

U dzieci hormony tarczycy są czynnikiem dojrzewania tkanek i wzrastania (uzupełniają działanie somatotropiny). Niedoczynność tarczycy najczęściej dotyczy kobiet, głównie po 40. roku życia.

Tarczyca

Tarczyca (glandula thyreoidea) to obficie unaczyniony gruczoł wewnątrzwydzielniczy o wadze około 35 g. Tarczyca składa się z dwóch płatów bocznych połączonych ze sobą więziną (cieśnią), położonych na bocznych płatach chrząstki tarczowej krtani.

W miąższu gruczołu znajduje się przezroczysta ciecz wypełniająca pęcherzyki - masa koloidowa. Koloid tarczycy bogaty jest w jodotyreoglobulinę mającą właściwości hormonu. Przy zapotrzebowaniu organizmu jodotyreoglobulina przy współudziale enzymów, rozpada się na dwa właściwe hormony tarczycy: trójjodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4), które są wydzielane do krwi.

Wytwarzanie hormonu tarczycy współgra z hormonem przedniego płata przysadki - tyreotropowym (TSH) wpływającego na wzrost i aktywność tarczycy. Do prawidłowej czynności tarczycy niezbędny jest jod, który zwykle pobierany jest z pokarmu.

Hormony tarczycy wpływają na wzrost rozwijającego się organizmu, przemianę materii, układ nerwowy autonomiczny.

Objawy niedoczynności tarczycy

W zależności od wieku chorego mogą pojawić się zróżnicowane objawy.

Objawy niedoczynności tarczycy to zazwyczaj:
- łatwe ziębnięcie,
- senność,
- uczucie osłabienia,
- łatwa męczliwość,
- apatia,
- zwiększenie masy ciała,
- chrypka,
- suchość skóry,
- łamliwe paznokcie i włosy,
- twarz pozbawiona mimiki,
- obrzęk śluzowaty,
- wole (może pojawić się również u noworodków jako zmiana wrodzona),
- upośledzenie rozwoju fizycznego i umysłowego.

Obrzęk śluzowaty (myxoedema) - związany jest z gromadzeniem się śluzowatej substancji (mukopolisacharydów, a przede wszystkim albumin) w przestrzeniach międzykomórkowych tkanek. Powoduje zgrubienie rysów twarzy (twarz jest nalana ze zmniejszonymi szparami powiekowymi), obrzęk powiek i dłoni.

Uogólniony obrzęk ma cechy szczególne: nie przemieszcza się pod wpływem zmiany pozycji, nie zostawia dołka po ucisku palcem. Ten charakterystyczny wygląd powłok - nalana skóra, występuje w zaawansowanym okresie choroby.

Inne dolegliwości to:
- osłabienie przemiany materii,
- zaburzenia płciowe (brak miesiączki, obniżone libido).

Obrzęk śluzowaty młodzieńczy (myxoedema juvenile) w zależności od wieku dziecka powoduje również:
- lenistwo,
- otyłość mimo braku łaknienia,
- ospałość,
- obniżenie inteligencji,
- skąpe owłosienie,
- opóźnione dojrzewanie płciowe.

Wole (struma) to powiększenie tarczycy. Może przebiegać z objawami nadczynności (struma toxica) lub niedoczynności lub bez zaburzeń w wydzielaniu dokrewnym (struma simplex). W przypadku niedoczynności tarczycy wole spowodowane jest brakiem jodu w diecie chorego. Aby realizować zapotrzebowanie organizmu na jod, tarczyca przerasta i wytwarza nadmierne ilości koloidu o niskiej zawartości jodu.

Niedoczynność tarczycy w wieku dziecięcym najczęściej powoduje upośledzenie rozwoju fizycznego i umysłowego dając objawy matołectwa (kretynizmu) - określenie dziś nie jest już używane.

Kretynizm, matołectwo (cretinismus, athyreosis) - to wrodzony zespół niedoboru jodu cechuje go powolnym wzrostem i niedorozwojem umysłowym ciężkiego stopnia.

Podział i przyczyny niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy dzieli się na:

- Pierwotną niedoczynność tarczycy - następuje w wyniku uszkodzenia samej tarczycy (np. przez naświetlanie tarczycy promieniami Roentgena, stan zapalny). Stan ten doprowadza do zwiększonego wytwarzania TSH przez przedni płat przysadki mózgowej.

- Wtórną niedoczynność tarczycy - wywołana upośledzeniem wydzielania hormonu tyreotropowego (TSH) przez przedni płat przysadki mózgowej (np. w wyniku uszkodzenia lub po operacyjnym usunięciu przysadki).

- Niedoczynność tarczycy pochodzenia podwzgórzowego - spowodowana jest niedoborem hormonu podwzgórzowego tyreoliberyny (TRH).

Pierwotna niedoczynność tarczycy (Hypothyreosis primaria) może nastąpić w wyniku zadziałania różnych czynników takich jak:
- brak lub zmniejszenie hormonalnie czynnej tkanki tarczycy (np. w wyniku niedorozwoju, resekcji gruczołu tarczowego lub jego części),
- niedobór jodu w pokarmach,
- niedobór enzymów uczestniczących w wytwarzaniu hormonów tarczycy lub użycie leków blokujących wspomniane enzymy,
- wieloletnie procesy zapalne tarczycy (wiele przypadków niedoczynności tarczycy jest chorobą Hashimoto).

Diagnoza niedoczynności tarczycy

Diagnoza niedoczynności tarczycy opiera się na przedmiotowym rozpoznaniu charakterystycznych objawów zaburzeń niedoczynności tarczycy oraz badań dodatkowych.

W badaniach laboratoryjnych często stwierdza się:
- podwyższenie poziomu cholesterolu w surowicy,
- obniżenie podstawowej przemiany materii,
- niedokrwistość niedobarwliwą,
- płaską krzywą po obarczeniu glukozą,
- znaczną wrażliwość wobec egzogennej insuliny.

W badaniu izotopowym stwierdza się obniżone wychwytywanie jodu przez tarczycę oraz obniżony poziom T3 i T4 oraz jodu związanego z białkiem (PBI).

W rozpoznaniu różnicowym pierwotnej i wtórnej niedoczynności tarczycy stosuje się oznaczenie poziomu TSH w surowicy metodą radioimmunologiczną. Wtórna niedoczynność tarczycy odznacza się niskim stężeniem TSH w surowicy.

W pierwotnej niedoczynności tarczycy poziom TSH w surowicy jest wyraźnie podwyższony i podnosi się jeszcze znaczniej po dożylnym wstrzyknięciu tyreoliberyny (TRH). Jest to bardzo pewny test diagnostyczny.

Zapis EKG wykazuje niski woltaż załamków.

Na rentgenogramie stwierdza się u dzieci i młodzieży opóźnienie rozwoju kośćca w stosunku do wieku metrykalnego. Zęby są drobne, z defektami szkliwa, a zęby stałe rozwijają się z wieloletnim opóźnieniem.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Leczenie niedoczynności tarczycy polega na uzupełnianiu brakujących hormonów tarczycy. Stosuje się preparaty hormonu tarczycy np. wyciąg z tarczycy lub tyroksynę.

Ważną rolę w profilaktyce niedoczynności tarczycy odgrywa dieta wzbogacona o jod. Również stosowanie produktów wzbogaconych o jod np. jodowana sól kuchenna, skutecznie zapewnia organizmowi człowieka niezbędną ilość jodu.

W przypadku dzieci, aby uniknąć zaburzeń w rozwoju istotne jest szybkie rozpoznanie i rozpoczęcie terapii.

Żaneta Malec

Bibliografia

• "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
• "Interna Harrisona", Fauci, Braunwald, Isselbacher, Wilson, Martin, Kasper, Hauser, Longo, wyd. Czelej, Lublin
• "Choroby wewnętrzne", Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
• "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

Wątki Niedoczynność tarczycy
suchość skóry łamliwe paznokcie twarz pozbawiona mimiki obrzęk śluzowaty wole upośledzenie rozwoju upośledzenie umysłowe opóźnione dojrzewanie matołectwo niedobór hormonu tarczycy tarczyca jod TSH powiększenie tarczycy kretynizm cholesterol niedokrwistość niedobarwliwa