Neuralgia nerwu trójdzielnego

Nerw trójdzielny jest piątym nerwem czaszkowym. Częstą jednostką chorobową dotyczącą nerwu jest jego neuralgia (o klasycznym schorzeniu mówi się, kiedy nieznana jest przyczyna choroby, a o objawowej postaci - w przebiegu różnych stanów i schorzeń), objawiająca się napadowymi i nasilonymi bólami występującymi przeważnie na obszarze unerwionym przez jedną lub dwie gałęzie nerwu trójdzielnego.

Objawy cechują się jednostronnym występowaniem. Neuralgia nerwu trójdzielnego dotyczy przede wszystkim osób po 40. roku życia, pojawia się nieco częściej u kobiet niż u mężczyzn. Przyczyny choroby nie zostały wyjaśnione. Przypuszcza się, że może dochodzić do samoistnych i okresowych wyładowań w obrębie czuciowych neuronów ośrodkowych, co może dawać charakterystyczne objawy.

Również samo podrażnienie nerwu przez struktury anatomiczne, np. naczynia, może mieć znaczenie w rozwoju choroby. Ponadto we wtórnych neuralgiach przyczynami są: guzy, nowotwory, tętniaki, czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, tutaj jednak obecne są objawy neurologiczne ubytkowe, związane przede wszystkim z występowaniem podstawowej choroby.

Objawy neuralgii nerwu trójdzielnego

Cechą charakterystyczną neuralgii nerwu trójdzielnego jest napadowe występowanie bólu, natomiast w przerwie między takimi stanami pacjent nie zgłasza żadnych dolegliwości. Bóle są bardzo silne i gwałtowne, opisywane jako palące i piekące, pojawiają się na obszarze unerwionym przez jedną lub więcej gałęzi nerwu trójdzielnego. Sam napad trwa przeważnie mniej niż kilka minut, rzadko kilkanaście.

Częstość pojawiania się neuralgii nerwu trójdzielnego jest różna - od kliku w ciągu miesiąca, do nawet kilkunastu epizodów dziennie. W czasie takiego napadu niekiedy pojawiają się skurcze mięśni twarzy i żuchwy oraz łzawienie po stronie bólu. Chorzy skarżą się na przeczulicę skóry twarzy. Bywa, że dotknięcie pewnych części (np. policzka, wargi, nosa) prowokuje wystąpienie napadów.

Czynnikami sprzyjającymi są: golenie, mycie twarzy, mówienie, śmiech, jedzenie, żucie, uraz lub mycie zębów. Bardzo rzadko obserwuje się obustronne dolegliwości - wówczas choroba ma charakter wtórny (np. w przebiegu stwardnienia rozsianego). W neuralgii nerwu trójdzielnego często pojawiają się remisje, tzn. dłuższe okresy czasu bez występowania napadów, takie przerwy trwać mogą nawet kilka miesięcy lub lat.

Rozpoznanie neuralgii nerwu trójdzielnego

Ze względu na charakterystyczne umiejscowienie bólu ustalenie rozpoznania nie jest trudne. W różnicowaniu neuralgii nerwu trójdzielnego należy brać pod uwagę stany zapalne zębów i zatok przynosowych, półpaśca z typowymi zmianami skórnymi w obrębie połowy twarzy, nerwoból nerwu czaszkowego IX, guzy niektórych struktur mózgowia, stwardnienie rozsiane, malformacje naczyń tętniczych (np. tętniaki tętnicy podstawnej), udary pnia mózgu i sprawy uciskowe na nerw trójdzielny.

Istnieją specjalnie opracowane kryteria, służące do ustalenia właściwego rozpoznania neuralgii nerwu trójdzielnego: napad bólu głowy musi trwać od ułamka sekundy do 2 minut i obejmować obszar zaopatrzony nerwowo przez co najmniej jedną gałąź nerwu trójdzielnego.

Ból musi mieć następujące cechy: silny, ostry lub wywołany czynnikiem prowokującym oddziałującym na obszar twarzy. Należy również wykluczyć przyczyny innych chorób, a w badaniu neurologicznym stwierdzenie odchyleń od normy wyklucza rozpoznanie samoistnej neuralgii nerwu trójdzielnego.

Leczenie neuralgii nerwu trójdzielnego

W terapii neuralgii nerwu trójdzielnego stosuje się karbamazepinę, ewentualnie fenytoinę, klonazepam lub kwas walproinowy. Z środków farmakologicznych nowej generacji, stosowanych w leczeniu padaczki podaje się topiramat, lamotryginę lub gabapentynę. Zastosowanie w neuralgii nerwu trójdzielnego znalazł również baklofen.

Mimo licznych leków stosowanych w terapii neuralgii nerwu trójdzielnego często nie są one skuteczne. Zaleca się wówczas akupunkturę oraz przeprowadzić można zabieg chirurgiczny, polegający na pozaczaszkowym uszkodzeniu gałęzi nerwu trójdzielnego lub jego zwoju, odpowiedzialnego za występowanie objawów chorobowych. W razie przyczyny leżącej w uciskającym na nerw naczyniu, należy chirurgicznie zmniejszyć ucisk tych struktur na siebie.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa