Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy to schorzenie objawiające się produkcją większych ilości hormonów tarczycowych, która przewyższa aktualne zapotrzebowanie organizmu na te substancje. Nadmierna aktywność gruczołu tarczowego jest dość częstym schorzeniem, dominuje u kobiet (średnio przyjmuje się, że co 60. kobieta zachoruje w ciągu całego swojego życia).

W krajach z wysoką ekspozycją na jod główną przyczyną nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa i Basedowa, w Polsce we wcześniejszych latach z powodu niedoboru jodu przeważającą przyczynę rozwoju nadczynności tarczycy stanowiło wole guzkowe toksyczne, aktualnie trendy zmieniły się na korzyść choroby Gravesa i Basedowa.

Postaci nadczynności tarczycy

Wyróżnia się postać pierwotną nadczynności tarczycy (przyczyna dotyczy samego gruczołu tarczowego i przebiega z niskim poziomem TSH w surowicy krwi) i wtórną (czynniki wywołujące nadmierną aktywność tkanki tarczycy nie są bezpośrednio związane z tym gruczołem, choroba przebiega z podwyższonym poziomem TSH w surowicy krwi).

Nadczynność tarczycy o charakterze jawnym cechuje się obecnością objawów klinicznych i podwyższonym stężeniem hormonów fT3 i fT4 w surowicy krwi, a subkliniczna nadczynność nie daje żadnych objawów, poziom substancji hormonalnych wydzielanych przez tarczycę mieści się w granicach normy, jedyne nieprawidłowości dotyczą stężenia TSH (obserwuje się jego zmniejszony poziom).

Tyreotoksykoza natomiast oznacza nadmiar hormonów tarczycy w organizmie niezależnie od przyczyny wywołującej (np. wskutek nieprawidłowego leczenia niedoczynności gruczołu tarczowego poprzez podawanie nadmiernych ilości leków zawierających hormony tarczycy lub nadmiar wywołany przez wytwarzanie tych substancji pozatarczycowo, np. przez wole jajnikowe).

Objawy nadczynności tarczycy

Nadczynność tarczycy przebiega z typowymi objawami, które umożliwiają wczesne i właściwe rozpoznanie. Dolegliwości dotyczą różnych narządów. Ze strony układu krążenia pojawiają się kołatania serca, zaburzenia rytmu, czasem objawy niewydolności serca.

Pacjenci zgłaszają osłabienie i szybką męczliwość mięśni oraz wypadanie włosów. Ponadto skóra jest nadmiernie ucieplona, występuje wzmożona potliwość i rumienienie się. Ze strony układu nerwowego obserwuje się drażliwość, nadmierne pobudzenie, płaczliwość, niepokój, często także bezsenność i trudności w skupieniu uwagi.

W przebiegu nadczynności tarczycy pojawia się także duszność, a ze strony układu pokarmowego częste oddawanie stolca, nieraz biegunki, zwiększenie apetytu, które ze względu na przyspieszony metabolizm organizmu współistnieje częściej z utratą masy ciała. Poza tym zwiększa się częstotliwość oddawania moczu, a ze strony układu płciowego może wystąpić obniżenie libido i zaburzenia miesiączkowania u kobiet.

Podczas badania klinicznego pacjenta stwierdza się również wiele mniej lub bardziej charakterystycznych objawów chorobowych, przede wszystkim drobnofaliste drżenia rąk, języka lub gałek ocznych oraz objawy oczne. Również dostrzegalne przez lekarza są zmiany w obrębie skóry, włosów i paznokci, a także w mięśniach, układzie sercowo-naczyniowym i niekiedy pokarmowym.

Ponadto tzw. zespół tarczycowo-sercowy jest stanem, który często obserwowany jest u osób starszych i związany z obecnością objawów jedynie ze strony układu sercowo-naczyniowego (przede wszystkim pojawiają się epizody migotania przedsionków, symptomy choroby niedokrwiennej serca lub jego niewydolności). Taki przebieg kliniczny schorzenia nieraz utrudnia rozpoznanie.

Rozpoznanie nadczynności tarczycy

Ustalenie rozpoznania nadczynności tarczycy nieraz umożliwiają typowe objawy kliniczne i odpowiednio zebrany wywiad chorobowy. Badania laboratoryjne potwierdzają diagnozę. Kryteria rozpoznania uwzględniają obecność objawów z towarzyszącym obniżeniem stężenia hormonu TSH poniżej granicy normy i zwiększeniem poziomu fT4, a rzadziej jedynie hormonu fT3.

Wyjątkami od tej postaci są odmiany subkliniczne schorzenia (izolowane obniżone stężenie TSH) i wtórne (przebiegające z podwyższonym poziomem TSH). W różnicowaniu należy brać pod uwagę jednostki kliniczne charakteryzujące się podobnymi objawami, np. stany lękowe, guz chromochłonny nadnerczy, czy inne schorzenia przebiegające z utratą masy ciała w krótkim czasie.

W celu wdrożenia odpowiedniej terapii konieczne jest określenie, co jest przyczyną nadczynności i z jaką postacią mamy do czynienia.

Leczenie nadczynności tarczycy

W terapii nadczynności tarczycy można stosować metody farmakologiczne, leczenie jodem promieniotwórczym lub operacyjne (ostatnie dwa sposoby nazywane są radykalnymi), w zależności od przyczyny nadmiernej aktywności gruczołu tarczowego oraz od decyzji pacjenta.

Leczenie farmakologiczne nadczynności tarczycy może stanowić podstawę terapii lub przygotowywać do metod postępowania radykalnego. Z preparatów podaje się leki przeciwtarczycowe (tyreostatyki), np. tiamazol, propylotiouracyl, które hamują tworzenie hormonów tarczycowych.

Z innych środków obniżających stężenie tych substancji rzadko stosuje się: jodowe środki cieniujące, jod nieorganiczny, glikokortykosteroidy, węglan litu, czy nadchlorany. Leczenie uzupełniające polega na podawaniu beta-blokerów, np. propranolonu.

Terapia z zastosowaniem jodu promieniotwórczego prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia tkanki tarczycowej, a postępowanie chirurgiczne opiera się na wycięciu części lub całości tarczycy i jest wskazane przede wszystkim u osób z rozpoznaniem lub podejrzeniem nowotworu złośliwego tarczycy, towarzyszącego jej nadczynności. Względne wskazania obejmują stany, w których można zastosować terapię jodem promieniotwórczym, a za alternatywę uznaje się wówczas leczenie operacyjne.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Medycyna wewnętrzna", Gerd Herold i współautorzy, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa