Małowodzie

Określenie płyn owodniowy i wody płodowe są w języku polskim synonimami. Płyn owodniowy jest częściowo moczem płodu, w późniejszym okresie ciąży zapewnia płodowi swobodę poruszania i amortyzuje urazy matki.

Wiadomo również, że bierze udział w płodowej przemianie materii, a określenie stężenia niektórych substancji w nim występujących jest nieraz dobrym wskaźnikiem ogólnego stanu płodu.

Przestrzenie międzykomórkowe naczyń pępowinowych są miejscem wchłaniania płynu owodniowego. Podobnie zachodzi to przez skórę płodu, płuca i przewód pokarmowy. Narządami biorącymi udział w wytwarzaniu płynu owodniowego są przede wszystkim nerki, skóra i płuca.

Małowodzie jest stanem obniżonej objętości płynu owodniowego w przebiegu ciąży. Skrajną jego postacią jest bezwodzie, w którym stwierdza się jedynie minimalne ilości wód płodowych. Małowodzie jest stanem poważnie zagrażającym życiu płodu, może wystąpić w każdym okresie ciąży.

Małowodzie jest również rozpoznawana w przypadku pęknięcia błon płodowych, kiedy dochodzi do odpływu płynu owodniowego. Kiedy do uszkodzenia dochodzi wysoko, w miejscu przylegającym do ściany macicy, zmniejszenie ilości wód płodowych może być zróżnicowane, niekiedy nawet nie udaje się określić stopnia ich ubytku (często stan taki należy diagnozować i monitorować za pomocą czułych testów i badań).

Pod koniec prawidłowej ciąży stwierdza się tendencje do zmniejszenia objętości płynu owodniowego, co jest objawem fizjologicznym i nie jest związane z żadnymi nieprawidłowościami.

Przyczyny małowodzia

Przyczyny zmniejszonych objętości płynu owodniowego związane są ze skłonnościami do przekształcania się (metaplazji) nabłonka owodni z jednowarstwowego sześciennego w rogowaciejący, szczególnie stanowi to przyczynę występowania małowodzia lub bezwodzia we wczesnym okresie ciąży.

Niejednokrotnie pojawiają się wady rozwojowe płodu o trudnej do ustalenia przyczynie. Wówczas nie udaje się jednoznacznie określić, co stanowiło problem pierwotny - małowodzie, czy wada rozwojowa.

Znaną i dość częstą przyczyną pojawienia się małowodzia, zwłaszcza w późniejszym okresie ciąży, jest rozwój nieprawidłowości w obrębie nerek, które prowadzą do zaburzenia ich czynności. Jednak obserwowane są przypadki niedorozwoju nerek, które przebiegają z prawidłową objętością płynu owodniowego (normowodziem). Małowodzie występujące na przełomie II i III trymestru ciąży często współistnieje z wewnątrzmacicznym ograniczeniem wzrastania płodu.

Leczenie małowodzia

Jeżeli we wczesnej ciąży stwierdzi się wady rozwojowe płodu, stanowi to względne przeciwwskazanie do podjęcia postępowania terapeutycznego małowodzia lub bezwodzia. Jednak potwierdzenie nieprawidłowości rozwojowych w tak wczesnym okresie ciąży jest trudne, zatem stany zmniejszonej objętości wód płodowych należy leczyć.

Postępowanie przy małowodziu obejmuje nawadnianie kobiety ciężarnej drogą dożylną oraz podawanie bezpośrednio do worka owodniowego tzw. sztucznego płynu owodniowego, który zawiera odpowiednie proporcje wody, chlorku sodu i glukozy. Ilość podawanego preparatu zależy przede wszystkim od wieku ciążowego (z każdym tygodniem objętość wód płodowych zmienia się).

W niektórych przypadkach małowodzia konieczne jest częste powtarzanie amnioinfuzji (podawania sztucznego płynu owodniowego), np. w ciążach zaawansowanych, kiedy stwierdza się wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu lub przedwczesne pęknięcie błon płodowych.

W tych przypadkach na stałe zakłada się cewnik do jamy owodni, co umożliwia częste powtarzanie opisanego zabiegu (niezbędnym elementem cewnika jest filtr przeciwbakteryjny, który chroni przed niebezpiecznymi powikłaniami takiego postępowania w postaci zakażeń).

Rokowanie przy małowodziu

Rozpoznanie małowodzia lub bezwodzia we wczesnej ciąży rokuje źle, ponieważ liczne przypadki związane są ze współistnieniem ciężkich wad rozwojowych płodu, które często prowadzą do jego obumarcia.

Nieco lepsze rokowanie przy małowodziu dotyczy ciąż, w których rozpoznanie zmniejszonej objętości płynu owodniowego stawiane jest w późniejszym okresie (o ile początkowe etapy przebiegają z prawidłową ilością wód płodowych).

Zwiększonym ryzykiem zgonu noworodka w okresie okołoporodowym obciążone są szczególnie przypadki małowodzia przebiegającego z wewnątrzmacicznym ograniczeniem wzrastania płodu lub jego niedotlenieniem (powstałym po obkurczeniu się macicy po przedwczesnym odpłynięciu wód płodowych).

Należy podkreślić, że wiele przypadków leczonych powtarzanym podawaniem do jamy owodni sztucznego płynu, związanych jest z korzystnym rokowaniem - na świat przychodzi noworodek zdolny do życia i rokujący prawidłowy rozwój.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Położnictwo i ginekologia", red. nauk. Grzegorz H. Bręborowicz, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Położnictwo praktyczne i operacje położnicze", red. Pschyrembel Willibald, Dudenhausen Joachim, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa