Łysienie plackowate

Łysienie plackowate to trwałe lub przejściowe ogniska łysienia o rozmaitej wielkości i kształcie, w obrębie których skóra pozostaje niezmieniona.

Łysienie plackowate może dotyczyć wyłącznie głowy, ale również okolic pachowych i płciowych oraz włosów mieszkowych. Zdarza się, że łysienie plackowate dotyczy również brwi lub rzęs. Przyczyny występowania zmian nie zostały poznane.

Łysienie plackowate ma charakter procesu zapalnego, pomimo braku jego wykładników w skórze objętej zmianami chorobowymi. Przypuszcza się, że nieprawidłowości mogą być wynikiem reakcji układu odpornościowego typu opóźnionego.

Łysienie plackowate jest odwracalne po wyeliminowaniu stanu zapalnego. Prawdopodobne okazuje się podłoże autoimmunologiczne schorzenia, ponieważ w jego przebiegu obserwuje się przeciwciała skierowane przeciwko strukturom własnych tkanek w surowicy krwi (np. przeciwtarczycowych, przeciwmitochondrialnych).

Często z łysieniem plackowatym współistnieje bielactwo nabyte, w którym również istotne znaczenie może mieć reakcja autoimmunologiczna ustroju. Ponadto u niektórych chorych stwierdza się związek występowania zmian chorobowych z układem nerwowym (pojawianie się ognisk wyłysienia następuje nagle po ciężkich przeżyciach psychicznych).

Dodatkowo przypuszcza się, że pewne uwarunkowania genetyczne mogą przyczyniać do rozwoju łysienia plackowatego, sposób dziedziczenia nie jest jednak znany.

Objawy łysienia plackowatego

Łysienie plackowate pojawiają się najczęściej nagle, a sam przebieg schorzenia może być różny, rozwijają się nowe ogniska wyłysień, a istniejące utrzymują się przez rozmaity okres czasu. Najdłużej trwają nieprawidłowości rozwijające się na obwodach skóry owłosionej, są wyraźnie widoczne w okolicy potylicznej i skroniowej (jest to tzw. pasmowate wyłysienie).

Odrost włosów pojawia się często samoistnie, ale w przyszłości występują nawroty wyłysienia w nieregularnych odstępach czasu. Zdarza się, że proces ma charakter uogólniony i wówczas dotyczy wszystkich rodzajów włosów (w tym także brwi, rzęs i włosów mieszkowych).

Łysienie nazywane jest mianem złośliwego, jeśli nie ma tendencji do odrostu włosów. Z innych zmian obserwowane są nieprawidłowości w obrębie płytek paznokciowych, które nieraz charakteryzują się punktowatymi wgłębieniami, rozwłóknieniami ich ścieńczeniem. Ocena zawansowania zmian jest możliwa dzięki badaniu mikroskopowemu zachowanych włosów (jeśli proces chorobowy jest aktywny, mają one kształt wykrzyknikowy).

Rozpoznanie łysienia plackowatego

Diagnoza przy łysieniu plackowatym jest stawiana na podstawie cech klinicznych łysienia plackowatego. Ważne jest stwierdzenie ognisk całkowitego wyłysienia, które są dobrze odgraniczone i nie wykazują zmian skórnych i bliznowatych.

Łysienie plackowate często otoczone są przez włosy ułamane, łatwo dające się usunąć, co może być pomocne przy ustaleniu rozpoznania. Ponadto nagły początek i postępujący przebieg kliniczny z powstaniem nowych ognisk wyłysienia i z obwodowym szerzeniem się już istniejących, wskazywać może na łysienie plackowate.

W różnicowaniu łysienia plackowatego należy wziąć pod uwagę wyrywanie włosów przez dzieci z cechami neurotycznymi, łysienie polekowe, toksyczne (np. przy zatruciu talem) lub w przebiegu chorób zakaźnych (wówczas ogniska wyłysienia nie są tak ściśle odgraniczone od niezmienionego chorobowo otoczenia).

Łysienie w kile różni się natomiast symetrycznym układem w okolicach skroniowych i potylicznej, mniej wyraźnym odgraniczeniem i raczej przerzedzeniem włosów, niż ich całkowitym wypadnięciem.

Leczenie łysienia plackowatego

Nie jest znane leczenie przyczynowe łysienia plackowatego. W postępowaniu ogólnoustrojowym stosuje się fotochemioterapię (podobnie jak w leczeniu łuszczycy), dla uzyskania dobrego efektu terapeutycznego z odrostem włosów konieczne jest prowadzenie wielomiesięcznej i dotyczącej całej skóry fotochemioterapii, a nie tylko zabiegów na skórze pozbawionej włosów.

Ponadto w leczeniu łysienia plackowatego podawać można rozpuszczalne sole cynku (jak w leczeniu trądziku), które stosuje się przez dłuższy okres czasu dla uzyskania dobrego działania leczniczego (najszybciej następuje odrost brwi i rzęs). W przypadkach spowodowanych stresem psychicznym podaje się leki neurotropowe.

Z innych preparatów stosować można niewielkie dawki glikokortykosteroidów, jednak takie postępowanie powoduje tylko przejściowy odrost włosów, a po zaprzestaniu leczenia występują nawroty choroby. Z leków immunosupresyjnych zastosowanie znalazła cyklosporyna A, która jest podawana w skojarzeniu z niewielką dawką prednizonu (glikokortykosteroidu).

W leczeniu miejscowym łysienia plackowatego stosuje się silne alergeny kontaktowe, które wykazują korzystne działanie lecznicze, pod warunkiem długotrwałego ich podawania, odrost włosów utrzymuje się wówczas po odstawieniu tych preparatów.

Rokowanie w łysienia plackowatym

W zależności od przyczyny występowania łysienia plackowatego rokowanie jest różne. Przy prawidłowo prowadzonej terapii, uwzględniającej odpowiednie dawki leków i stosowanej długotrwale, uzyskuje się dobry efekt terapeutyczny, co związane jest z korzystnym rokowaniem.

Niepomyślnie prognozują przypadki złośliwe łysienia plackowatego, w których nie obserwuje się odrastania włosów, pomimo zastosowania odpowiedniego postępowania leczniczego.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby skóry dla studentów medycyny i lekarzy", Stefania Jabłońska, Tadeusz Chorzelski, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Dermatologia i wenerologia, podręcznik dla szkół medycznych", wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa