Liszaj płaski

Liszaj płaski należy do chorób skóry o charakterze niezakaźnym i przewlekłym. Często nieprawidłowości rozwijają się również w obrębie błon śluzowych i cechują się typowymi klinicznie i morfologicznie zmianami grudkowymi. W przebiegu choroby obserwuje się nasilony świąd. Przyczyny występowania nieprawidłowości nie zostały do końca wyjaśnione.

Najbardziej prawdopodobny wydaje się związek liszaja płaskiego z zaburzoną reakcją układu odpornościowego, który wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko własnym tkankom (jest to proces autoimmunologiczny).

Za tym mechanizmem powstawania zmian przemawia obecność objawów u pacjentów po przeszczepie szpiku oraz obraz histologiczny pod postacią uszkodzenia komórek (keratynocytów) leżących w warstwie podstawnej.

Czasem zdarza się również współistnienie liszaja płaskiego z innymi schorzeniami o charakterze autoimmunologicznym, np. z przewlekłym aktywnym zapaleniem wątroby.

Z innych czynników, które mogą inicjować powstawanie zmian skórnych podejrzewa się urazy psychiczne i nasilone sytuacje stresowe oraz podawanie niektórych leków (np. soli złota, preparatów przeciwmalarycznych, neuroleptycznych, uspokajających i innych powszechnie stosowanych).

W zmianach powstałych po podawaniu leków przeciwmalarycznych nie obserwuje się nieprawidłowości w obrębie błon śluzowych.

Objawy liszaja płaskiego

Liszaj płaski charakteryzuje się obecnością grudek o charakterze błyszczącym i wielobocznym, barwy czerwonawej lub sinofiołkowej, które mogą układać się linijnie. Wykazują zmienność w zależności od czasu trwania schorzenia i jego lokalizacji.

Zmiany, które ustępują pozostawiają brunatne przebarwienia, znikające i niedające trwałych następstw w postaci blizn. Niekiedy zmiany są długotrwałe.

U około połowy chorych na liszaja płaskiego nieprawidłowości pojawiają się w obrębie błon śluzowych. Czasem zdarza się, że jest to ich jedyne umiejscowienie. Mają one charakter linijny, drzewkowaty lub obrączkowaty, przede wszystkim rozwijają się na błonie śluzowej policzków wzdłuż zgryzu zębów, na języku lub rzadziej na czerwieni wargowej. Nie dają żadnych dolegliwości, z wyjątkiem odmiany nadżerkowej.

Dodatkowo u niektórych pacjentów (zwłaszcza u mężczyzn) liszaj płaski występuje na błonach śluzowych narządów płciowych lub odbytu. Czasem jest to jedyne umiejscowienie zmian. Ponadto paznokcie mają podłużne pobruzdowania, płytki spełzają lub ulegają zanikowi.

Nieprawidłowości te mogą poprzedzać lub współistnieją ze zmianami skórnymi, niezwykle rzadko stanowią jedyne umiejscowienie. Przebieg liszaja płaskiego jest zazwyczaj wielomiesięczny lub wieloletni. Świąd jest rozmaicie nasilony, niekiedy znacznie.

Podział liszaja płaskiego

Wyróżnia się kilka typów liszaja płaskiego, przede wszystkim odmianę przerosłą, czyli brodawkującą, która najczęściej lokalizuje się na podudziach, cechuje się zlewaniem ognisk chorobowych, bez typowych grudek.

Odmiana mieszkowa charakteryzuje się drobnymi grudkami obecnymi przy mieszkach włosowych, często współistnieją zmiany bliznowate w obrębie owłosionej skóry głowy.

Postać zanikowa liszaja płaskiego ma najczęściej układ obrączkowaty, w części środkowej pojawia się przebarwienie lub zanik bliznowaty.

Odmiana pęcherzowa liszaja płaskiego może występować w dwóch postaciach: w pierwszej zmiany dotyczą przede wszystkim skóry dłoni i stóp, są wynikiem działania przede wszystkim czynników mechanicznych, w drugim typie tej odmiany nieprawidłowości w postaci pęcherzy zlokalizowane są zarówno w obrębie zmian skórnych, jak i w skórze niezmienionej i na błonach śluzowych.

Rozpoznanie liszaja płaskiego

Ustalenie rozpoznania liszaja płaskiego możliwe jest na podstawie typowego wyglądu grudek pojawiających się w przebiegu liszaja płaskiego, często linijnego lub obrączkowatego układu zmian skórnych, typowego umiejscowienia, częstego zajmowania błon śluzowych przez proces chorobowy.

Charakterystyczną cechą liszaja płaskiego jest również obecność świądu i przewlekły charakter choroby, które wskazywać mogą na liszaj płaski. Podstawą rozpoznania jest niewątpliwie obraz histologiczny obserwowanych wysypek skórnych oraz wynik badania immunologicznego zmian.

W różnicowaniu liszaja płaskiego należy uwzględnić schorzenia, takie jak: łuszczyca, brodawki płaskie, neurodermit, rogowacenie białe, kandydoza błon śluzowych, pęcherzyca zwykła, pemfigoid, afty i inne choroby przebiegające z podobnymi objawami skórnymi i błon śluzowych.

Leczenie liszaja płaskiego

W liszaju płaskim nie jest znane postępowanie przyczynowe. W terapii stosuje się leczenie ogólne i miejscowe. W aktywnych zmianach zaleca się doustne podawanie glikokortykosteroidów, np. prednizonu przez okres nawet kilku tygodni.

W postaciach cięższych liszaja płaskiego lub niereagujących na takie leczenie, można stosować leki immunosupresyjne (np. metotreksat), najlepiej w połączeniu z niewielkimi dawkami glikokortykosteroidów. Z innych leków stosowanych ogólnie można podawać sulfony, erytromycynę, izotretynoinę i cymetydynę.

Leczenie miejscowe liszaja płaskiego polega na stosowaniu maści i kremów steroidowych na chorobowo zmienione obszary. W przypadku obecności zmian w obrębie błon śluzowych wskazane jest miejscowe stosowanie kwasu witaminy A.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby skóry dla studentów medycyny i lekarzy", Stefania Jabłońska, Tadeusz Chorzelski, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Dermatologia i wenerologia, podręcznik dla szkół medycznych", wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa