Kręgoszczelina i kręgozmyk

Kręgoszczelina jest stanem patologicznym polegającym na braku ciągłości w obrębie łuku kręgu, powodującym podzielenie kręgu na dwie części. Kręgoszczelina może być miejscem rozwoju kręgozmyku, czyli przemieszczenia się do przodu części przedniej kręgu, z którą przesuwa się również cały leżący powyżej kręgosłup. Przyczyny powstawania tego typu zmian nie zostały do końca wyjaśnione.

Uważa się, że zaburzenia mogą mieć charakter rozwojowy i powstawać jeszcze w czasie życia wewnątrzmacicznego. Również istotną rolę w okresie okołoporodowym mogą mieć urazy działające na struktury kręgu. Także powstawaniu kregoszczeliny, a później kręgozmyku, sprzyjają zmiany rozwojowe zachodzące w sąsiednich kręgach. Stanami predysponującymi do wystąpienia podobnych zaburzeń jest osteoporoza i osteomalacja.

Istnieje również teoria genetycznego uwarunkowania niektórych postaci choroby. Potwierdza ją rodzinne występowanie części przypadków. Mając na uwadze wszystkie możliwe przyczyny rozwoju kręgoszczeliny i kręgozmyku uważa się, że etiologia zmian ma charakter wieloczynnikowy. Wyróżnia się V typów kręgozmyku: dysplastyczny, cieśniowy, zwyrodnieniowy, urazowy i patologiczny.

Objawy kręgoszczeliny i kręgozmyku

Często kręgoszczelina i kregozmyk przebiegają bezobjawowo, a jedynie przypadkowe wykonanie zdjęcia radiologicznego wykazuje obecność zmian w kręgosłupie. U dzieci poniżej 10. roku życia nie stwierdza się żadnych dolegliwości, uwagę zwraca nieprawidłowa postawa przyjmowana przez dziecko (zwiększona jest lordoza lędźwiowa). Bóle pojawiają się dopiero w drugiej dekadzie życia, co zapewne związane jest z szybkim przyrostem masy ciała. Na początku dolegliwości dotyczą tylko okolicy krzyżowo-lędźwiowej kręgosłupa.

Lokalizacja bólu jest trudna do określenia, objawy pojawiają się po dłuższym staniu lub chodzeniu, a ustępują po odpoczynku. Dodatkowo wraz z postępem choroby bóle mogą dotyczyć pośladków oraz tylnej powierzchni ud. Pomimo bogatego unerwienia struktur kręgosłupa objawy neurologiczne występują głównie u chorych ze znacznym stopniem zaawansowania zmian. Mogą pojawić się zaburzenia czucia, osłabienie siły mięśniowej, niedowłady lub porażenia mięśni, odruchy wywoływane podczas badania neurologicznego mogą wykazywać asymetrię.

Ponadto pacjenci opisują dolegliwości bólowe jako opasujące i miejscowe, czasem promieniujące do pachwiny. Niekiedy występują bóle korzeniowe wskutek ucisku lub rozciągania korzeni nerwowych. Takie dolegliwości mogą być następstwem współistnienia przepukliny jądra miażdżystego. Również w przebiegu kręgozmyku pojawia się zespół chromania przestankowego z jego typowymi objawami: bolesnością i kurczem łydek podczas chodzenia, zaburzeniami czucia, bólami krzyża i ustępowaniem dolegliwości wskutek zmniejszenia lordozy lędźwiowej.

Rozpoznanie kręgoszczeliny i kręgozmyku

Podstawowym badaniem w diagnostyce kręgoszczeliny i kręgozmyku jest zdjęcie radiologiczne kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym. Technika tomografii komputerowej nie jest natomiast rutynowym badaniem wykonywanym w tego typu schorzeniach, jest pomocna we wczesnych etapach procesu chorobowego i dokładniej określić może rozległość zmian.

Rezonans magnetyczny jest wskazany w przypadkach poszukiwania przyczyny dolegliwości ze strony układu nerwowego. Należy pamiętać również o prawidłowym zebraniu wywiadu chorobowego z uwzględnieniem występowania chorób ortopedycznych w obrębie kręgosłupa w rodzinie pacjenta. Objawy kliniczne mogą skierować diagnostykę w odpowiednim kierunku, również badanie kliniczne pacjenta stanowi nieodłączny element procesu diagnostycznego kręgoszczeliny i kręgozmyku.

Leczenie kręgoszczeliny i kręgozmyku

Leczenie kręgozmyku może być nieoperacyjne lub zabiegowe. Ze względu na brak objawów u dzieci i młodzieży w postępowaniu zachowawczym należy jedynie ograniczyć lub zrezygnować z wysiłku fizycznego, w razie pojawienia się dolegliwości bólowych. Zaleca się wówczas pozostanie w łóżku i zastosowanie tzw. pośredniego wyciągu na kończyny dolne. W niektórych przypadkach pomocne jest zastosowanie gorsetu gipsowego lub szkieletowego.

U chorych, którzy w ogóle nie odczuwają dolegliwości bólowych nie jest zalecana zmiana aktywnego trybu życia, mogą oni uprawiać sporty, z wyjątkiem pacjentów, u których stwierdzono w tomografii komputerowej zmiany przeciążeniowe poprzedzające złamanie patologiczne (wówczas okresowo zwalnia się pacjenta z zajęć wychowania fizycznego i stosuje się gorset).

Leczenie operacyjne może być podejmowane, jeżeli wcześniejsze postępowanie nie przyniosło złagodzenia dolegliwości lub jeśli pojawiły się objawy neurologiczne (niedowłady lub porażenia mięśni, zaburzenia czucia). W przypadku występowania zmian radiologicznych, świadczących o dużym prawdopodobieństwie dalszej progresji procesu chorobowego, również wskazane jest leczenie operacyjne.

Oprócz zabiegów z powyższych wskazań można przeprowadzić operacje profilaktyczne, które mają na celu zapobiec rozwojowi kręgozmyku. Istnieje szereg możliwości w przypadku operacyjnego leczenia, a technika zależy od stopnia nasilenia zmian, od tego czy zabieg jest profilaktyczny, czy leczniczy oraz jakimi dolegliwościami objawia się kręgozmyk.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja", pod red. Witolda Marciniaka i Andrzeja Szulca, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Ortopedia Nettera", Walter B. Green, wyd. Urban & Partner, Wrocław