Kontaktowe zapalenie skóry

Kontaktowe zapalenie skóry (inaczej wyprysk kontaktowy) jest stanem rozwijającym się w następstwie reakcji nadwrażliwości, po kontakcie skóry z substancjami chemicznymi lub drażniącymi. Istnieje alergiczne (powiązane z reakcją układu immunologicznego organizmu) i kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia (nieobecny jest czynnik immunologiczny wywołujący objawy).

Częstość występowania patologii szacuje się na kilka procent ogólnej populacji. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry jest najczęściej spowodowane kontaktem z niklem (biżuteria, zamki, guziki, okulary), rzadziej chromem i kobaltem (metale, cement), a także przy ekspozycji na formaldehyd (odzież, lakier do paznokci, tworzywa sztuczne), substancje zapachowe (kosmetyki, olejki eteryczne, perfumy) oraz w wyniku bezpośredniej styczności z wieloma innymi substancjami chemicznymi.

Przypuszcza się, że uwarunkowania genetyczne mogą odgrywać znaczną rolę w powstawaniu zmian i rozwoju schorzenia. Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia natomiast wywoływane jest najczęściej przez mydła i detergenty, alkohole i środki odkażające, kwasy, rozpuszczalniki organiczne, środki owadobójcze i grzybobójcze, farby, nawozy sztuczne, kleje i inne substancje drażniąco działające na skórę.

Objawy kontaktowego zapalenia skóry

Kontaktowe zapalenie skóry charakteryzuje się występowaniem świądu, bólu lub pieczenia. Na skórze pojawiają się niewyraźnie odgraniczone od otoczenia zmiany pod postacią rumienia i pęcherzyków. Dodatkowo naskórek złuszcza się. W postaciach ostrych, najczęściej po kontakcie z czynnikiem silnie drażniącym lub substancją alergizującą w wysokim stężeniu, dolegliwości rozwijają się szybko na powierzchni skóry narażonej na działanie danej substancji.

Dominującymi zmianami są pęcherze na rumieniowym podłożu. W stanach przewlekłych powstających wskutek krótkotrwałego i nienasilonego kontaktu z czynnikami, objawy chorobowe nie są bardzo uciążliwe, pojawiają się grudki na podłożu rumieniowym, sam naskórek jest suchy i łuszczy się.

U chorych ze zmianami powstającymi w obrębie skóry dłoni lub stóp, w przebiegu choroby pojawić się mogą dolegliwości bólowe spowodowane samoistnym pękaniem skóry. Z badań dodatkowych zastosowanie znalazło jedynie użycie tzw. płatków zawierających dany czynnik wywołujący zmiany na skórze i obserwacja, czy właśnie ten spowoduje rozwój zmian typowych dla kontaktowego zapalenia skóry.

Rozpoznanie kontaktowego zapalenia skóry

Proces diagnostyczny rozpoczyna się od wywiadu klinicznego uwzględniającego czas pojawienia się pierwszych zmian na skórze i związku z wykonywaną pracą zawodową lub kontaktem z niektórymi przedmiotami, w skład których wchodzić mogą substancje wywołujące rozwój kontaktowego zapalenia skóry.

Należy pamiętać, że schorzenie rozwija się po upływie 1-3 dni po ekspozycji na alergen, ale w przypadku czynników drażniących ten okres może wydłużyć się nawet do kilku miesięcy, jeśli mamy do czynienia ze słabym, ale częstym narażeniem. Dodatkowo ważną rzeczą z wywiadu chorobowego może być występowanie kontaktowego zapalenia skóry lub innych schorzeń alergicznych u członków rodziny.

Badając pacjenta bierze się pod uwagę lokalizację i nasilenie zmian oraz ich kształt (często wskazuje on na miejscowe oddziaływanie zamków, guzików, biżuterii). Próby płatkowe są jedyną metodą potwierdzającą rozpoznanie.

Wskazują one na konkretną substancję chemiczną wywołującą po kontakcie bezpośrednim zmiany skórne. W różnicowaniu bierze się pod uwagę inne schorzenia skóry (np. atopowe zapalenie, wyprysk pieniążkowaty, potnicowy, łojotokowy, czy grzybicę stóp).

Leczenie kontaktowego zapalenia skóry

Podstawowym sposobem postępowania jest wyeliminowanie w miarę możliwości narażenia na czynniki chemiczne wywołujące kontaktowe zapalenie skóry. Ze środków farmakologicznych podaje się glikosteroidy miejscowo na skórę, w zależności od stopnia zaawansowania zmian stosuje się sterydy o różnej sile działania.

W bardzo ciężkich postaciach choroby, przebiegających ze znacznym nasileniem dolegliwości lub z zajęciem dużych obszarów ciała, można rozważyć systemowe podanie glikosteroidów (w tym przypadku doustne), np. prednizonu w odpowiednich dawkach. Dodatkowo zastosowanie znalazły okłady ściągające (wysuszają skórę i łagodzą świąd) i środki nawilżające z dużą zawartością tłuszczów.

W przypadku niepowodzeń leczenia lub przeciwwskazań do zastosowania niektórych metod można rozważyć fototerapię. Z leków podawanych do złagodzenia świądu używa się środków przeciwhistaminowych doustnie lub niektórych przeciwświądowych preparatów miejscowo na skórę.

Rokowanie przy kontaktowym zapaleniu skóry

Kontaktowe zapalenie skóry jest schorzeniem rokującym pomyślnie, ale pod warunkiem wyeliminowania czynników chemicznych lub znacznego zmniejszenia ekspozycji na nie (objawy ustępują wówczas nawet u połowy chorych). W innych sytuacjach rzadko dochodzi do wyleczenia choroby.

Dodatkowo zmiany występujące w okolicach rąk wiążą się z niekorzystnym rokowaniem. Ponadto może dochodzić do rozwoju powikłań w postaci wtórnych zakażeń bakteryjnych i grzybiczych skóry, co znacznie pogarsza rokowanie w kontaktowym zapaleniu skóry.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Choroby skóry dla studentów medycyny i lekarzy", Stefania Jabłońska, Tadeusz Chorzelski, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Alergologia", Niels Mygind, Ronald Dahl, Soren Pedersen, Kristian Thestrup-Pedersen, red. wyd. pol. Jerzy Kruszewski, Wojciech Silny, wyd. Urban & Partner, Wrocław