Klasterowy ból głowy

Klasterowy ból głowy należy do grupy niemigrenowych bólów głowy i charakteryzuje się napadowymi, jednostronnymi (zawsze występującymi po tej samej stronie) i bardzo nasilonymi bólami głowy. W przeciwieństwie do migreny schorzenie występuje częściej u mężczyzn. Rzadko pojawia się u dzieci. Przyczyna klasterowego bólu głowy nie została do końca poznana. Wiadomo, że w czasie napadu dochodzi do wzrostu stężenia pewnych substancji w mózgu, rolę w inicjowaniu procesu przypisuje się aktywności struktur podwzgórza.

Objawy klasterowego bólu głowy

Ból klasterowy przeważnie charakteryzuje się występowaniem w okolicy oczodołu, pojawia się nagle i szybko ustępuje. Wraz z bólem po tej samej stronie występują objawy ze strony układu wegetatywnego: zaczerwienienie spojówek, wyciek łez z oka, zatkanie przewodu nosowego, nieżyt nosa, zaczerwienienie i wzrost wydzielania potu na wysokości czoła po stronie występowania bólu głowy. Czasem mogą pojawić się cechy zespołu Hornera pod postacią zwężenia szpary powiekowej.

Zachowanie chorego podczas napadu jest typowe: pacjent odczuwa niepokój, pobudzenie, jest hałaśliwy, ruchliwy i agresywny. Chory nie jest w stanie leżeć, a nawet siedzieć (jest to zachowanie odmienne od występującego w czasie napadu migreny). Cechą charakterystyczną jest również pojawienie się bólu o określonej godzinie, zwłaszcza podczas nocnego spoczynku.

Częstość napadów może być różna, zdarzają się pacjenci z kilkoma napadami dziennie, ale i tacy, u których ból głowy występuje co kilka dni (ogólnie napady są zdecydowanie częstsze, niż w przypadku migreny, trwają również krócej - z reguły poniżej godziny) Czynnikami wywołującymi ból głowy mogą być: alkohol, leki (np. nitrogliceryna) i substancje uwalniające tlenek azotu, obniżone stężenie tlenu w powietrzu wdychanym.

Rozpoznanie klasterowego bólu głowy

W postępowaniu diagnostycznym najważniejsze jest występowanie typowych cech bólu głowy i charakterystycznych objawów towarzyszących. U chorych nie stwierdza się nieprawidłowości w badaniach pomocniczych (laboratoryjnych, czy obrazowych), dlatego kryteria rozpoznania opierają się przede wszystkim na cechach klinicznych choroby.

Jeżeli pojawią się jakiekolwiek nieprawidłowości w badaniach pomocniczych, mogące świadczyć o chorobach organicznych ośrodkowego układu nerwowego przebiegających z podobnym charakterem bólu głowy, należy wykonać badania obrazowe wykluczające bądź potwierdzające te przypuszczenia. Należy pamiętać, że klasterowy ból głowy może również współistnieć z chorobami organicznymi układu nerwowego. W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić inne jednostronne bóle głowy, migrenę, neuralgię nerwu trójdzielnego i inne trójdzielno-autonomiczne bóle głowy.

Leczenie klasterowego bólu głowy

Podobnie jak w leczeniu migreny stosuje się leki w celu doraźnego przerwania napadu bólu głowy bądź leki podawane zapobiegawczo przed wystąpieniem kolejnych napadów. W leczeniu doraźnym zastosowanie znalazł sumatryptan (agonista receptorów 5-HT1). Poprawę obserwuje się również u pacjentów inhalujących stuprocentowy tlen. Spotyka się szereg trudności w doraźnym leczeniu klasterowego bólu głowy, ze względu na krótkotrwałość napadów i wysoką częstość ich występowania. Praktycznie żaden lek nie osiąga swojego efektu terapeutycznego, nim napad nie ustąpi samoistnie.

Leczenie zapobiegawcze może mieć charakter krótkotrwały lub przewlekły. Krótkookresowo podaje się glikosteroidy (deksametazon, prednizon), natomiast w postępowaniu przewlekłym zastosowanie znalazły: werapamil (bloker kanału wapniowego), kwas walproinowy (stosowany przede wszystkim w leczeniu padaczek), węglan litu (lek niezwykle toksyczny podawany w chorobie afektywnej dwubiegunowej), ergotamina (alkaloid sporyszu) i glikosteroidy.

Leczenie długotrwałe wskazane jest u pacjentów z przewlekłą postacią klasterowego bólu głowy, ale również u chorych z częstymi napadami. W przypadku niepowodzenia farmakologicznych prób leczenia przewlekłego stosuje się metody inwazyjne prowadzące do znieczulenia (za pomocą nastrzyknięć substancjami chemicznymi) lub zniszczenia (chirurgicznego lub przy użyciu odpowiedniego promieniowania) zwoju nerwu trójdzielnego, odpowiedzialnego za występowanie objawów choroby.

Leczenie inwazyjne związane jest jednak z wystąpieniem powikłań: zaburzeń czucia w obrębie twarzy oraz spojówki i rogówki (wtórnie mogą rozwinąć się owrzodzenia), zaburzeń w obrębie unerwienia ruchowego, bólów o charakterze neuralgicznym.

Rokowanie jest różne. Klasterowy ból głowy to choroba przewlekła, przebiegająca z okresami nawrotów i remisji. Na początku choroby trudno jest ustalić rokowanie, co do postaci (epizodyczna lub przewlekła), czasu trwania choroby i wystąpienia remisji.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Neurologia praktyczna", Antoni Prusiński, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa