Kiła układu nerwowego

Kiła jest to choroba zakaźna przenoszona drogą bezpośredniego kontaktu (najczęściej w trakcie stosunku płciowego) - możliwe jest również wewnątrzmaciczne zakażenie płodu. Czynnikiem wywołującym jest drobnoustrój krętek blady (Treponema pallidum) - wrażliwy na warunki zewnętrzne.

Choroba przebiega z objawami występującymi w obrębie wielu narządów, w tym również ośrodkowego układu nerwowego. Nie ulega wątpliwości, że odpowiednie leczenie kiły bezpośrednio po zakażeniu zapobiega wystąpieniu objawów ze strony układu nerwowego.

Podjęta walka z plagą chorób wenerycznych również doprowadziła do spadku częstości przypadków przebiegających z objawami neurologicznymi. Kiła obecnie jest rzadka, podczas gdy dawniej należała do najczęstszych chorób układu nerwowego.

Objawy kiły układu nerwowego

W kile układu nerwowego występują różnorodne zmiany chorobowe i przebieg kliniczny. Wyróżnia się trzy postaci: kiłę bezobjawową, kiłę wczesną (oponowo-naczyniową) i kiłę późną (miąższową).

Kiła bezobjawowa przebiega bez żadnych symptomów, jedynie w badaniu laboratoryjnym płynu mózgowo-rdzeniowego wykrywa się zmiany (podwyższony poziom białka i limfocytów, dodatnie odczyny kiłowe). Nieprawidłowości występują najczęściej w ciągu dwóch lat od zakażenia. Kiła bezobjawowa wymaga odpowiedniego leczenia jak inne rodzaje choroby - zmiany obserwowane wyłącznie w badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego mogą być objawem zwiastunowym pozostałych postaci.

Kiła oponowo-naczyniowa rozwija się w ciągu pierwszych 5 lat od zakażenia. Zmiany morfologiczne stwierdza się równolegle w oponach i naczyniach. Rozlane zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może wywołać zespół wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego przebiegającego z bólami głowy, nudnościami, wymiotami i obrzękiem tarczy nerwu wzrokowego. Mogą pojawić się zaburzenia psychiczne i napady padaczkowe.

Wtórnie uszkodzeniu ulega nerw wzrokowy, doprowadzając do wystąpienia zaburzeń widzenia. Proces kiłowy w obrębie naczyń często doprowadza do zamknięcia światła tętnicy środkowej mózgu (również inne naczynia mogą być objęte zmianami chorobowymi). Z tego powodu pojawiają się ogniskowe objawy neurologiczne podobne do występujących w przebiegu udaru niedokrwiennego mózgu: porażenie połowy ciała, zaburzenia mowy, niedowidzenie, objawy uszkodzenia niektórych nerwów czaszkowych.

Często w tej postaci proces postępowania kiły układu nerwowego dotyczy rdzenia kręgowego - wśród bólów klatki piersiowej, opisywanych jako "opasujące" rozwija się porażenie kończyn dolnych ze zniesieniem czucia i dochodzi do zatrzymania moczu. Jeśli proces chorobowy dotyczy opony twardej rdzenia obserwuje się zaniki mięśni i zaburzenia czucia.

Kiła miąższowa występuje pod postacią wiądu rdzenia lub porażenia postępującego. Choroba ujawnia się nawet kilkanaście lat po zakażeniu krętkiem bladym. Wiąd rdzenia rozwija się bardzo powoli. Początkowo objawy są skąpe i dyskretne. W przebiegu choroby występują: parestezje (cierpnięcia, mrowienia), bóle opasujące na obszarze klatki piersiowej i tułowia, także w obrębie narządów wewnętrznych (nazywane "przełomami"), upośledzenie czucia, obniżenie napięcia mięśni, brak odruchów głębokich, zaburzenia chodu.

Wtórnie pojawiają się zaburzenia odżywcze, zmiany w obrębie stawów i kości. We wiądzie rdzenia obserwuje się również zanik nerwu wzrokowego i zaopatrujących mięśnie gałki ocznej oraz porażenia innych nerwów czaszkowych.

W drugiej postaci kiły miąższowej - w porażeniu postępującym, dominują objawy psychiczne (na początku pojawiają się zaburzenia sprawności umysłowej - chory gorzej wykonuje swoją pracę, traci pamięć i staje się nieuważny, potem rozwija się depresja, otępienie, urojenia i omamy).

W przebiegu tej postaci pojawiają się zaburzenia mowy (chory przestawia głoski, często opuszcza niektóre litery poszczególnych wyrazów), drżenie, zaburzenia pisania. Wyraz twarzy chorego ulega zmianie (pacjent wydaje się senny, zmęczony) oraz pojawić się mogą napady padaczkowe.

Rozpoznanie kiły układu nerwowego

W typowym przebiegu klinicznym kiły układu nerwowego ustalenie rozpoznania jest łatwe (jedynie bezobjawowa postać jest trudna do zdiagnozowania), ale należy pamiętać, że współcześnie kiła występuje rzadko, nie prowadząc do rozwoju typowych zmian w obrębie ośrodkowego układu nerwowego ze względu na wcześnie podjęte leczenie.

Rozpoznanie kiły układu nerwowego podobnie jak w przypadku kiły innych narządów, potwierdzić można wykryciem zarazka w badaniu mikroskopowym oraz dodatnim wynikiem posiewu na specjalnych podłożach mikrobiologicznych. Również wykazanie swoistego antygenu w surowicy krwi lub płynie mózgowo-rdzeniowym potwierdza rozpoznanie.

Leczenie kiły układu nerwowego

W leczeniu kiły układu nerwowego stosuje się cefalosporyny II lub III generacji (należą do antybiotyków beta-laktamowych). Po tygodniowej terapii należy wykonać kontrolny posiew bakteriologiczny, zawsze trzeba równocześnie leczyć partnera seksualnego. Wyniki leczenia są pomyślne - w razie jego wczesnego wdrożenia nie obserwuje się rozwoju kiły układu nerwowego. W przypadkach zaawansowanych, zmiany w układzie nerwowym mogą utrwalić się, powodując występowanie objawów do końca życia.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Medycyna wewnętrzna", Gerd Herold i współautorzy, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Neurologia praktyczna", Antoni Prusiński, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa