Immunologiczne małopłytkowości polekowe

Immunologiczne małopłytkowości polekowe są to reakcje organizmu w postaci obniżenia poziomu płytek krwi, wskutek patologicznej reakcji organizmu na zastosowane leki. Wiele preparatów farmakologicznych może wywołać takie małopłytkowości, nie jest to z reguły zależne od dawki leku, a wynika z pewnych uwarunkowań genetycznych i z osobniczej reakcji nadwrażliwości na stosowane leki.

Wśród środków farmakologicznych najczęściej wywołujących immunologiczne małopłytkowości polekowe wymienia się: heparyny, chinidyny, sulfonamidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne i sole złota. Wynika z tego, że pacjenci, u których prowadzona jest terapia na bardzo różne schorzenia (np. infekcje, choroby przebiegające z nadkrzepliwością, bólem, czy schorzenia reumatologiczne) mogą być dotknięci immunologicznymi małopłytkowościami polekowymi.

Większość preparatów wywołujących schorzenie nie ma właściwości umożliwiających indukcję reakcji immunologicznej (ze względu na niewielki rozmiar cząsteczki) i dopiero po połączeniu leku lub jego metabolitu z płytkami krwi dochodzi do indukcji odpowiedzi ze strony układu odpornościowego, który rozpoczyna produkcję przeciwciał, w rezultacie doprowadzających do przedwczesnego patologicznego niszczenia płytek krwi i obniżenia ich poziomu.

Objawy immunologicznych małopłytkowości polekowych

Immunologiczne małopłytkowości polekowe objawiają się skazą krwotoczną, przeważnie po upływie kilkunastu dni przyjmowania leku. Po kolejnym narażeniu na substancje chemiczne uprzednio stosowane czas wystąpienia skazy krwotocznej znacznie skraca się (nawet do 24 godzin).

W przebiegu immunologicznych małopłytkowości polekowych dochodzi do zmniejszenia liczby płytek krwi poniżej 20 tysięcy, co objawi się krwawieniami skórno-śluzówkowymi. Drobne wybroczyny pojawiają się na skórze kończyn dolnych i tułowia, a rzadziej na twarzy oraz na błonie śluzowej w obrębie jamy ustnej. Często współistnieje krwawienie z dziąseł, nosa, dróg moczowych i rodnych.

Do cięższych stanów zaliczane są krwawienia z przewodu pokarmowego i śródczaszkowe, które mogą okazać się śmiertelne. Powikłania krwotoczne związane są ze śmiertelnością sięgającą około 3 proc. pacjentów.

Objawy immunologicznych małopłytkowości polekowych ustępują całkowicie po tygodniu od zaprzestania stosowania leku (jeżeli występują po chinidynie, czas ich cofania to nawet 2 tygodnie, a jeśli po stosowaniu soli złota - kilka miesięcy - preparaty te pozostają bowiem w ustroju przez długi czas).

Inną przyczyną przedłużonego procesu chorobowego może być powstawanie przeciwciał niezależnych od obecności leku w ustroju.

Rozpoznanie immunologicznych małopłytkowości polekowych

Podstawą rozpoznania immunologicznych małopłytkowości polekowych jest dokładnie i prawidłowo zebrany wywiad chorobowy, ze szczególnym uwzględnieniem leków przyjmowanych przez pacjenta.

Potwierdzeniem rozpoznania jest ustąpienie objawów chorobowych po zaprzestaniu stosowania leku, który jest podejrzany o inicjowanie procesu. Wykazanie obecności przeciwciał zależnych od preparatu w surowicy krwi jest trudne i nie jest zalecane w postępowaniu diagnostycznym w immunologicznych małopłytkowościach polekowych.

Leczenie immunologicznych małopłytkowości polekowych

Leczenie immunologicznych małopłytkowości polekowych polega przede wszystkim na odstawieniu preparatu farmakologicznego odpowiedzialnego za wystąpienie skazy krwotocznej i unikanie jego stosowania. Pozwala to zapobiec rozwojowi objawów chorobowych w przyszłości.

W małopłytkowościach związanych z przyjmowaniem soli złota zastosowanie znalazły środki chelatujące, a w przypadku zatrucia tymi solami podaje się N-acetylocysteinę. Jeżeli liczba płytek krwi spadnie poniżej poziomu 10 tysięcy w mikrolitrze, postępowanie jest bardziej agresywne, ponieważ istnieje duże ryzyko związane z krwawieniami zagrażającymi zdrowiu lub życiu pacjenta.

Stosuje się wówczas glikokortykosteroidy, leki immunosupresyjne (np. cyklofosfamid, azatoprynę, cyklosporynę, czy etopozyd). Poza tym można w pewnych sytuacjach podawać rytuksymab, danazol lub alkaloidy. W przypadku spełnienia określonych kryteriów podejmuje się splenektomię, czyli usunięcie śledziony, w której dochodzi do nadmiernego niszczenia płytek krwi, co nieraz jest jedyną metodą gwarantującą wyleczenie.

Rokowanie przy immunologicznych małopłytkowościach polekowych

Immunologiczne małopłytkowości polekowe rokują pomyślnie, jeżeli szybko rozpozna się schorzenie i zidentyfikuje preparat farmakologiczny inicjujący proces immunologiczny i nadmierne niszczenie płytek krwi w śledzionie oraz pod warunkiem jego natychmiastowego odstawienia.

W przypadku obniżenia poziomu płytek krwi poniżej 20 tysięcy w mikrolitrze rokowanie jest gorsze, ponieważ często obserwuje się groźne dla zdrowia i życia pacjenta powikłania w postaci krwawień trudnych do opanowania (zwłaszcza w obrębie czaszki).

Mariusz Kłos

Bibliografia

• "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków

Wątki Immunologiczne małopłytkowości polekowe
heparyna chinidyna sulfonamidy leki przeciwzapalne sole złota skaza krwotoczna krwawienie z dziąseł krwawienie z nosa przeciwciała małopłytkowość leki nadkrzepliwość