Hipoglikemia polekowa

Hipoglikemia polekowa należy do ostrych powikłań cukrzycy, charakteryzuje się spadkiem poziomu glukozy w surowicy krwi poniżej wartości uznawanych za prawidłowe, wskutek przyjęcia zbyt wysokich dawek leków.

Najczęściej dotyczy osób chorujących na cukrzycę typu I, może pojawiać się nawet u 10 procent pacjentów, związana jest z przyjmowaniem wyższych ilości insuliny. U osób z II typem cukrzycy powikłanie to zdarza się rzadko, nawet w przypadku prowadzenia intensywnej insulinoterapii u tych pacjentów.

Przyczyny powstawania hipoglikemii polekowej

Hipoglikemia polekowa jest spowodowana przyjęciem zbyt dużej dawki leku obniżającego poziom glukozy w surowicy krwi (hipoglikemizującego), najczęściej insuliny, pochodnej sulfonylomocznika lub glinidu, co z kolei wiąże się z nieodpowiednią ilością przyjętego pokarmu lub niedostosowanym natężeniem wysiłku fizycznego w stosunku do dawki przyjętego preparatu.

Dodatkowe znaczenie odgrywać może zmniejszona produkcja glukozy zachodząca w ustroju, np. po spożyciu alkoholu. Również po schudnięciu, późno po wysiłku fizycznym lub przy prawidłowo wyrównanej cukrzycy dojść może do rozwoju hipoglikemii polekowej, co związane jest ze zwiększoną wrażliwością na działanie insuliny, która prawidłowo obniża poziom glukozy w surowicy krwi, więc jej nadmiar spowodować może hipoglikemię.

W niektórych przypadkach ważne znaczenie odgrywają zaburzone mechanizmy, które powinny przeciwdziałać zbyt nasilonemu obniżaniu się poziomu glukozy w surowicy krwi. Szczególne ryzyko rozwoju hipoglikemii polekowej związane jest ze stosowaniem zbyt intensywnej insulinoterapii i dążeniem do znacznego obniżenia hemoglobiny glikowanej (wskaźnik wyrównania cukrzycy) w surowicy krwi.

Podział hipoglikemii polekowej

Hipoglikemia polekowa może mieć charakter łagodny, kiedy chory potrafi sam opanować objawy związane z niskim poziomem glukozy, poprzez przyjęcie dodatkowego pokarmu, kostki cukru lub wypicie słodzonego płynu.

O hipoglikemii polekowej umiarkowanej mówi się, kiedy stan ten wymaga interwencji innej osoby, która pomoże w przyjęciu pokarmu, cukru lub płynu albo wstrzyknie glukagon. Hipoglikemia polekowa ciężka przebiega z utratą przytomności i wymaga natychmiastowej hospitalizacji, bezpośrednio zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta.

Objawy hipoglikemii polekowej

Najczęstszymi objawami hipoglikemii polekowej pojawiającymi się w ostrej cukrzycy są dolegliwości ogólne (nudności, wymioty, bóle głowy), ponadto (zwłaszcza jeśli stężenie glukozy spadnie poniżej 58 miligram na decylitr mg/dl) spowodowane pobudzeniem aktywności współczulnego układu nerwowego (pocenie, kołatanie serca, drżenie, głód) oraz objawy upośledzonego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego - splątanie, senność, zaburzenia widzenia, trudności w mówieniu, cierpnięcia, mrowienia, zaburzenia koordynacji, śpiączka i nietypowe zachowania.

Szczególnie niebezpieczne są stany pojawiające się zwłaszcza w długotrwałej cukrzycy, kiedy dochodzi do uszkodzenia układu współczulnego, wskutek czego pacjenci nie mają żadnych dolegliwości i nie odczuwają hipoglikemii. Nieprawidłowości manifestują się dopiero przy spadku poziomu glukozy do 55 miligram na decylitr (mg/dl), wówczas od razu pojawiają się objawy związane z zaburzonym funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego.

Istotnym czynnikiem, który może sprzyjać nieodczuwaniu spadku poziomu glukozy w surowicy krwi jest przebycie epizodów hipoglikemii w przeszłości (zwłaszcza jeśli miały ciężki charakter), ponieważ u takich chorych dochodzi do zaburzenia odpowiedzi organizmu normalizującej poziom cukru. Właściwe szkolenie chorych może odwrócić ten niebezpieczny mechanizm.

Rozpoznanie hipoglikemii polekowej

Podstawą rozpoznania hipoglikemii polekowej jest stwierdzenie u chorych na cukrzycę (zwłaszcza typu I) obniżonego poziomu glukozy we krwi. Podejrzenie mogą nasuwać objawy związane z niedocukrzeniem i wywiad chorobowy wskazujący na występowanie cukrzycy.

W różnicowaniu hipoglikemii polekowej należy brać pod uwagę przede wszystkim hipoglikemie spowodowane innymi czynnikami, np. insulinomą, utraty przytomności z innych przyczyn chorobowych, np. w przebiegu śpiączek cukrzycowych, omdleń, padaczki.

Leczenie hipoglikemii polekowej

Ważne znaczenie w przypadku rozpoznania hipoglikemii polekowej jest postępowanie doraźne. Należy jak najszybciej podać węglowodany proste doustnie (lub płyny, czy pokarmy, które je zawierają), a następnie chory powinien spożyć cukry złożone (w celu profilaktyki przeciwdziałającej nawrotowi hipoglikemii). Należy dokonać kontrolnego pomiaru stężenia glukozy we krwi po około godzinie.

W leczeniu doraźnym hipoglikemii polekowej zastosowanie znalazł również glukagon, jednak nie wolno go podawać w stanach wywołanych lekami doustnymi, a jedynie preparatami insuliny, jest ponadto przeciwwskazany po spożyciu alkoholu. W ciężkich przypadkach konieczne jest podanie roztworu glukozy dożylnie, a po odzyskaniu przytomności doustne przyjmowanie cukrów i monitorowanie ich poziomu we krwi.

Jeżeli doraźne postępowanie przyniosło poprawę kliniczną należy ocenić ryzyko wystąpienia nawrotu, co wymaga przede wszystkim potwierdzenia rodzaju przyjętego leku, czy jest to preparat długo- czy krótkodziałający. Również ważna jest analiza częstości i czasu występowania stanów hipoglikemii. Konieczna jest modyfikacja dotychczasowego leczenia przeciwcukrzycowego, tak aby uniknąć ryzyka pojawienia się kolejnej hipoglikemii i objawów z nią związanych.

Rokowanie w hipoglikemii polekowej

W przypadkach szybkiej interwencji rokowanie w hipoglikemii polekowej jest korzystne. Ważna jest prognoza, co do możliwości pojawienia się kolejnych epizodów obniżonego poziomu glukozy we krwi. W celu ich uniknięcia należy zmodyfikować styl życia i dawki przyjmowanej insuliny.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków