Grzybice ośrodkowego układu nerwowego

Grzybice ośrodkowego układu nerwowego należą do rzadkich zjawisk chorobowych, są procesem zapalnym spowodowanym obecnością grzybów w ośrodkowym układzie nerwowym, a klinicznie przebiegają jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu lub ropień mózgu.

Pomimo wszechobecności chorobotwórczych grzybów w środowisku (w ziemi, w wodzie, w tynkach, instalacjach wentylacyjnych, na skórze, w przewodzie pokarmowym człowieka), nie obserwuje się wysokiej zachorowalności na grzybice ośrodkowego układu nerwowego u osób zdrowych.

Problem występuje przede wszystkim w stanach obniżonej odporności organizmu, które dotyczą przede wszystkim chorych leczonych immunosupresyjnie (np. w przypadku podawania cytostatyków i stosowania radioterapii w leczeniu nowotworów lub w terapii chorób spowodowanych zaburzoną odpowiedzią układu odpornościowego), zakażonych wirusem HIV, chorujących na odrę, opryszczkę, niektóre infekcje bakteryjne i pasożytnicze, również same nowotwory mogą rozregulować odpowiedź układu immunologicznego.

Grzybice ośrodkowego układu nerwowego zdarzają się również przy współistniejącej cukrzycy, niewydolności nerek i wątroby, przy niedożywieniu i wyniszczeniu, a także stosunkowo rzadko w ciąży, przy długotrwałym stresie, u osób starszych i narażonych na działanie różnych związków chemicznych i promieniowania jonizującego.

Należy pamiętać, że część defektów odporności związana jest z chorobami genetycznymi, występować może już od chwili urodzenia i powikłana bywa rozwojem grzybic w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

Objawy grzybicy ośrodkowego układu nerwowego

Grzybice układu nerwowego charakteryzuje powolny przebieg kliniczny, ze stopniowo nasilającymi się objawami. Istnieje wiele wspólnych symptomów, pomimo działania różnego czynnika chorobotwórczego. Często obserwując przebieg kliniczny choroby nie udaje się ocenić, jaki patogen wywołał schorzenie.

Kandydoza spowodowana jest infekcją Candida albicans (najczęściej), z reguły przy współistniejącym osłabieniu odporności komórkowej organizmu. Czasem dochodzi do zakażenia podczas hospitalizacji. Grzyb dostaje się przez krew do ośrodkowego układu nerwowego i schorzenie przebiega pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Objawem dominującym jest ból głowy i inne związane ze zwiększonym ciśnieniem śródczaszkowym (nudności, wymioty, zaburzenia psychiczne). W badaniu stwierdza się objawy oponowe (np. sztywność karku) i obecność tarczy zastoinowej podczas badania dna oka za pomocą wziernika. Chorobie towarzyszy gorączka, a często jako powikłanie rozwija się wodogłowie.

Kryptokokoza wywołana jest przez grzyba Cryptococcus neoformans, rozpowszechnionego na całym świecie. Z reguły do zakażenia dochodzi drogą oddechową - powstają zmiany w płucach, które reaktywując się powodują dostanie się grzybów do krwi, a stamtąd do ośrodkowego układu nerwowego.

Choroba przebiega najczęściej pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub ropni mózgu. Pojawia się obrzęk i zespół objawów wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego. Zakażenie pod postacią ropni mózgu daje objawy ogniskowe, podobne do obserwowanych w guzach. Temperatura ciała może być prawidłowa. Kryptokokoza o nietypowym przebiegu powoduje wystąpienie udarów niedokrwiennych mózgu.

Aspergiloza ośrodkowego układu nerwowego spowodowana jest przedostaniem się z powietrza zarodników grzyba Aspergillus do układu oddechowego lub otwartej rany, a stamtąd przez ciągłość z sąsiednich struktur anatomicznych lub drogą krwi - do mózgu.

W tej postaci grzybicy rzadko występuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, często natomiast choroba przebiega pod postacią ropnia lub kilku ropni mózgu, bądź zapalenia mózgu. Z objawów dominują bóle głowy, ale pojawić się mogą napady padaczkowe, zaburzenia świadomości i symptomy związane z uszkodzeniem konkretnych struktur ośrodkowego układu nerwowego.

Rozpoznanie grzybicy ośrodkowego układu nerwowego

Chorobę podejrzewa się u pacjentów z odpowiednim wywiadem klinicznym, objawami oraz współistnieniem stanów upośledzenia odporności organizmu. Postawienie diagnozy możliwe jest po potwierdzeniu obecności grzyba w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Przypuszczenia mogą wysunąć same cechy biochemiczne płynu - nieco różnią się w zależności od rodzaju grzyba wywołującego chorobę, ale ogólnie, niezależnie od patogenu, w grzybicach ośrodkowego układu nerwowego mogą występować: wzrost liczby komórek, zwiększenie poziomu białka, a zmniejszone stężenie glukozy (zmiany są niespecyficzne i podobne pojawiają się w przypadku infekcji bakteryjnych lub wirusowych).

Z badań obrazowych wykonuje się tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny głowy, które mogą uwidocznić obecność ropni i cechy wodogłowia.

Leczenie grzybicy ośrodkowego układu nerwowego

W leczeniu stosowanym przeciwko konkretnym grzybom stosuje się amfoterycynę B, leki azolowe (np. flukonazol, worikonazol) oraz 5-fluorocytozynę. Istnieją pewne wskazania do zabiegu chirurgicznego usunięcia zmiany. Poza tym stosuje się leczenie objawowe i rehabilitację, podobnie jak w innych postaciach zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa