Gorączka reumatyczna

Gorączka reumatyczna, zgodnie z klasyfikacją chorób reumatycznych, zaliczana jest do grupy chorób określanych mianem zapaleń stawów. Typowymi cechami tych schorzeń jest rozwój procesu zapalnego w ciągu kilku dni lub tygodni w następstwie zadziałania czynnika infekcyjnego.

Gorączka reumatyczna jest wieloukładowym schorzeniem zapalnym o podłożu autoimmunologicznym. Rozwija się w następstwie najczęściej nieleczonego zakażenia paciorkowcowego, u osób z genetycznymi predyspozycjami. Bakterie należą do grupy beta-hemolizujących, wywołują najczęściej anginę, ale również gorączka reumatyczna może powstać w następstwie nieleczonego paciorkowcowego zapalenia zatok, ucha środkowego czy płonicy.

Częstość występowania gorączki reumatycznej nie jest obecnie wysoka, dzięki powszechnemu stosowaniu antybiotyków w infekcjach bakteryjnych. W Polsce aktualnie nie obserwuje się zachorowań na gorączkę reumatyczną.

Objawy gorączki reumatycznej

Gorączka reumatyczna poprzedzona jest objawami ostrego zapalenia gardła, które charakteryzują się nagłym początkiem z silnymi bólami gardła i złym samopoczuciem. Obecna jest gorączka, rzędu 39-40 stopni Celsjusza, żywoczerwone zabarwienie gardła z powiększonymi i bolesnymi węzłami chłonnymi szyjnymi. Ponadto występują bóle głowy, brzucha, nudności i wymioty, wysypka typowa dla płonicy, nieraz objawy ostrego zapalenia ucha środkowego, czy zapalenia zatok.

Początek gorączki reumatycznej wykazuje różnice w zależności od wieku zachorowania. U młodszych dzieci jest zazwyczaj skryty, przebiega ze stanami podgorączkowymi, utratą łaknienia, osłabieniem i potami. U starszych dzieci częściej jest obserwowany ostry początek.

Typowymi objawami w przebiegu gorączki reumatycznej są zapalenia stawów, które mają charakter przelotny i wędrujący, proces chorobowy jest niesymetryczny i najczęściej zajmuje duże stawy obwodowe (kolanowe, łokciowe, skokowe). Ponadto rozwija się zapalenie serca, objawiające się przede wszystkim nieprawidłowościami obserwowanymi w badaniu klinicznym i badaniach dodatkowych pacjenta, jeśli proces jest zaawansowany może pojawić się nawet niewydolność krążenia.

Dodatkowo u chorych występują objawy pląsawicy pod postacią ruchów mimowolnych w okresie czuwania, które dotyczą przeważnie kończyn, języka i twarzy. Często u pacjentów obserwuje się chwiejność emocjonalną. Z pozostałych objawów obecne są zmiany skórne (rumień brzeżny lub guzki podskórne).

Rozpoznanie gorączki reumatycznej

W procesie diagnostycznym gorączki reumatycznej istotną rolę odgrywa zebranie wywiadu w kierunku przebytej 2-3 tygodnie wcześniej infekcji paciorkowcowej (angina, płonica). Ustalenie rozpoznania jest możliwe, gdy spełnione są minimum dwa kryteria większe lub jedno większe łącznie z dwoma mniejszymi. Kryteria duże uwzględniają obecność zapalenia serca, stawów, pląsawicy, guzków podskórnych i rumienia obrączkowego.

Diagnostyczne kryteria mniejsze dotyczą obecności gorączki, bólu stawów, danych z wywiadu świadczących o przebytym epizodzie gorączki reumatycznej. Ponadto uwzględniają zmiany w zapisie EKG oraz znacznego stopnia przyspieszenie opadania krwinek czerwonych (OB) lub wzrost stężenia białka CRP w surowicy krwi, co świadczy o aktywnym procesie zapalnym toczącym się w organizmie.

W celu ustalenia właściwego rozpoznania gorączki reumatycznej konieczne jest potwierdzenie zakażenia paciorkowcem beta-hemolizującym. W różnicowaniu należy uwzględnić odczynowe zapalenia stawów o innej przyczynie, a także bezpośrednie infekcje stawów i obecność w ich strukturach drobnoustrojów.

Leczenie gorączki reumatycznej

Terapia przyczynowa gorączki reumatycznej polega na podawaniu antybiotyków zwalczających paciorkowce. Wskazane jest stosowanie penicyliny. Kuracja powinna trwać 10 dni. W razie nietolerancji leku podawać można sulfadiazynę lub erytromycynę. Dodatkowo istotne znaczenie ma leczenie przeciwzapalne. W tym celu stosuje się glikokortykosteroidy i niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Wybór preparatu, jego dawka i droga podawania dobierane są indywidualnie. Jeżeli współistnieje zajęcie serca wskazane jest stosowanie glikokortykosteroidów. Średni czas leczenia to około 6 tygodni. Pamiętać należy o stopniowym zmniejszaniu dawki sterydów. W zapaleniu stawów przebiegającym bez objawów ze strony serca, podaje się jedynie niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Postępowanie w przypadku obecności symptomów ze strony układu nerwowego opiera się na unikaniu sytuacji stresowych, pozostaniu w łóżku, a w niektórych sytuacjach stosować można leki uspokajające, np. fenikol, haloperidol, czy diazepam.

Zapobieganie gorączce reumatycznej

Profilaktyka pierwotna, która w znacznym stopniu obniżyła zachorowalność na gorączkę reumatyczną, polega na leczeniu zakażeń paciorkowcowych górnych dróg oddechowych za pomocą antybiotykoterapii. W przyszłości prewencją pierwotną może być stosowanie odpowiednich szczepionek przeciwpaciorkowcowych, które mogłyby uchronić przed rozwojem gorączki reumatycznej.

Wtórne zapobieganie gorączki reumatycznej polega na podawaniu antybiotyków u osób, u których zakończono leczenie gorączki reumatycznej. Profilaktyczne postępowanie u osób, które przebyły zapalenie serca z powstaniem wady powinno trwać całe życie.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Pediatria", red. nauk. Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa