Endometrioza

Endometrioza jest stanem klinicznym, w którym dochodzi do występowania błony śluzowej macicy (komórek gruczołowych i zrębu) poza jamą macicy. W miejscu pojawienia się patologii gromadzi się wydalina miesiączkowa, ponieważ czynnościowo nieprawidłowe struktury chorobowe mają podobne właściwości, jak zdrowa tkanka błony śluzowej, która w warunkach prawidłowych obecna jest tylko w macicy.

Częstość endometriozy określana jest na kilkanaście procent kobiet w wieku rozrodczym. Uważa się, że wśród osób niepłodnych i skarżących się na dolegliwości bólowe, około połowa może chorować na endometriozę.

Przyczyny występowania zmian nie zostały do końca wyjaśnione. Niektórzy uważają, że komórki błony śluzowej macicy wszczepiają się w sąsiadujące struktury. Fragmenty te mogą przemieszczać się nie tylko przez jajowody, ale także drogą naczyń krwionośnych i limfatycznych.

Inny mechanizm powstawania zmian opiera się na zasadzie, że endometrioza rozwija się wskutek niesprawnego systemu eliminacji wydaliny miesiączkowej. Inne teorie mówią o zdolności przekształcenie się niezróżnicowanych komórek różnych narządów w komórki błony śluzowej macicy lub o możliwości indukowania endometriozy przez czynniki aktywne biologicznie, pobudzające komórki organizmu do przekształcania się w struktury występujące w warunkach prawidłowych tylko w macicy. Poza tym ważną rolę przypisuje się czynnikom genetycznym.

Klasyfikacja endometriozy wyróżnia endometriozę występującą w mięśniu macicy lub jajowodzie oraz chorobę dotyczącą pozostałych elementów narządów płciowych, bądź zlokalizowaną w innych strukturach całego organizmu. Inny podział uwzględnia budowę morfologiczną zmian obserwowaną w mikroskopie.

Objawy endometriozy

Na endometriozę wskazywać mogą występujące u kobiet dolegliwości, m. in. bolesność miednicy mniejszej, objawy bólowe pojawiające się w czasie miesiączkowania i współżycia.

Ponadto kiedy istnieją problemy z zajściem w ciążę należy brać pod uwagę endometriozę, jako przyczynę takiego stanu. Należy pamiętać, że nawet zaawansowane zmiany przebiegać mogą bezobjawowo, podczas gdy u niektórych pacjentek niewielkie nasilenie nieprawidłowości związane jest z ostrymi i ciężkimi dolegliwościami.

Wtórnie do zmian może rozwinąć się niedrożność jajowodu, ponadto inne przyczyny niepłodności występujących wskutek endometriozy to: brak jajeczkowania, niewydolność ciałka żółtego, trudności z zagnieżdżeniem się zarodka w macicy oraz samoistne poronienia.

Charakterystycznym objawem klinicznym endometriozy jest cyklicznie pojawiający się ból, który rozpoczyna się tuż przed krwawieniem miesiączkowym i trwa przez cały jego czas (im głębiej proces nacieka, tym dolegliwości są bardziej nasilone). Przy lokalizacji jelitowej lub moczowodowej ból może być związany z defekacją lub mikcją.

Czasem dolegliwości mylnie kierują diagnostykę w poszukiwaniu zapalenia przydatków. Z innych, rzadziej występujących objawów endometriozy stwierdza się: krwawienia lub plamienia pozamiesiączkowe (najczęściej poprzedzające miesiączkę), nadmierne krwawienia miesiączkowe, obecność krwi w moczu lub w kale (przy lokalizacjach pęcherzowych i jelitowych choroby). Również możliwe jest plamienie wywołane kontaktami seksualnymi, jeśli endometrioza dotyczy szyjki macicy.

Rozpoznanie przy endometriozie

Podstawowym i najważniejszy elementem w procesie diagnostycznym jest stwierdzenie objawów klinicznych endometriozy oraz obecność ognisk chorobowych w badaniu ginekologicznym z użyciem wziernika (badanie to niestety często daje mylącą ocenę i stwierdza prawidłowy stan, co nie wyklucza możliwości występowania endometriozy).

Niektóre zmiany chorobowe jajnika rozpoznać można badaniami obrazowymi (ultrasonografią, tomografią komputerową lub rezonansem magnetycznym). Rozpoznanie endometriozy wewnętrznej jest trudne, jedynie rezonans magnetyczny znalazł zastosowanie w diagnostyce tego schorzenia.

Z badań laboratoryjnych wykonuje się ocenę antygenu Ca 125, jednak stwierdzenie podwyższonych wartości może również sugerować wiele innych patologii (jest to marker niespecyficzny). W przypadku wyleczenia oznaczanie tego antygenu jest stosowane do monitorowania, czy nie pojawił się nawrót choroby (wówczas dochodzi do ponownego wzrostu poziomu markera Ca 125).

Czasem rozpoznanie endometriozy możliwe jest tylko metodami inwazyjnymi - laparoskopią diagnostyczną lub operacyjną. Potwierdzeniem diagnozy jest mikroskopowe stwierdzenie zmian występujących w pobranej tkance.

Leczenie endometriozy

Wybór metody leczenia zależny jest od wieku pacjentki, zaawansowania zmian, chęci zajścia w ciążę i donoszenia dziecka, umiejscowienia choroby, obecności zrostów i skuteczności wcześniej zastosowanej terapii. Stosuje się postępowanie farmakologiczne i leczenie operacyjne.

Z leków podaje się środki terapii hormonalnej i przeciwbólowe (terapia hormonalna wskazana jest dla pacjentek, u których postępowanie operacyjne było nieskuteczne lub wystąpiły nawroty dolegliwości). Leczenie inwazyjne polega na usunięciu izolowanych ognisk chorobowych, a także jajnika, w sytuacjach wyjątkowych wycina się całą macicę wraz z przydatkami.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Położnictwo i ginekologia", red. nauk. Grzegorz H. Bręborowicz, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Ginekologia praktyczna", red. Pschyrembel Willibald, Strauss Günter, Petri Eckhard, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Ginekologia Podręcznik dla lekarzy i studentów" pod red. Zbigniewa Słomko, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa